Onverdraaglijk echt

Gomorra is de verfilming van de spraakmakende roman van de 29-jarige journalist Roberto Saviano, die in 2006 verscheen. Het boek is een gedetailleerd verslag van de weerzinwekkende activiteiten van de maffiaclans in en rondom Napels, de Camorra. Saviano putte voor zijn verslag niet alleen uit diverse onderzoeken en de getuigenissen van spijtoptanten, maar vooral uit zijn eigen ervaring. Als infiltrant leerde hij alle facetten kennen van ‘het Systeem’, zoals de leden van de Camorra de misdaadorganisatie zelf noemen. De roman ging in Italië meer dan een miljoen keer over de toonbank en ontving een aantal  prestigieuze prijzen. De schrijver kan niet van zijn succes genieten. De Camorra moet niets hebben van alle aandacht en heeft Saviano op de dodenlijst gezet.

Zonder emotie
Gelukkig heeft regisseur Matteo Garrone niet geprobeerd om het hele verslag van Saviano in beeld te brengen. Hij koos, in samenwerking met de schrijver, voor het vertellen van de verhalen van verschillende mensen die in hun dagelijks leven te maken hebben met de Camorra, vrijwillig of noodgedwongen. Maffiaondernemer Franco, vertolkt door Toni Servillo (bekend van het onvergetelijke Le conseguenze dell’amore), verdient veel geld met het illegaal storten van giftig afval. Pasquale de kleermaker werkt zich voor een karig loon een slag in de rondte om kleding te maken voor Hollywoodsterren. De jonge puber Toto wordt als vanzelfsprekend loopjongen van de Camorra en droomt ervan te sterven als maffiabaas met een kogel in zijn borst. 

De film is opgenomen op de plaatsen waar het allemaal echt gebeurt, de troosteloze smoezelige appartementencomplexen in Napels. Daar krioelen de junks rondom hun dealers, worden jonge pubers opgeleid tot crimineel, wisselt het geld van handen en vinden de afrekeningen plaats. De cast bestaat voor een deel uit sublieme acteurs, voor een ander deel uit mensen van de straat zonder acteerervaring, die vaak mochten improviseren. Gomorra heeft dan ook veel weg van een documentaire. De camera registreert alle ellende die er plaatsvindt zonder commentaar of emotie. Juist dat maakt de film zo aangrijpend: het is een onverdraaglijk echt beeld van het door de maffia gedicteerde dagelijks leven.

Dood spoor
Geheel terecht ontving Gomorra de Grand Prix van Cannes en vijf European Film Awards. De titel lijkt een schreeuw om hulp: deze parasitaire organisatie moet met machtige hand worden uitgeroeid, zoals God de bijbelse steden Sodom en Gomorra verwoestte. Maar vechten tegen de Camorra is als dweilen met de kraan open. De organisatie is te diep geworteld in de Napolitaanse samenleving om in een keer te kunnen oprollen. Een gevoel van machteloosheid overheerst. De arrestatie van een aantal van de acteurs uit Gomorra wegens echte maffiapraktijken wekt nauwelijks verbazing.

De roman en de film vullen elkaar aan. Het boek doet beseffen hoe alomtegenwoordig, machtig en onuitroeibaar de Napelse maffia is. Het is een meedogenloze onderneming die handel drijft met de hele wereld. De film benadrukt vooral de complete afwezigheid van een menselijke moraal. Geld is alles waar het om draait. Mensen zijn slechts instrumenten of obstakels. Misdaad is niet weg te denken uit het leven van alledag. De dubbele moraal, de erecodes en de familiewaarden die fictionele maffiabazen zoals Michael Corleone en Tony Soprano zo charmant maken, zijn ver te zoeken. Wie in deze wereld Tony Montana uit Scarface wil zijn, belandt op een dood spoor.