Rechtvaardigheid in de winterkou

Dit waargebeurde drama over een opstand in de Noorse ijskou schuwt de dramatische clichés niet, maar overtuigt dankzij sfeer en camerawerk.

Twee jongens worden geplaatst in het heropvoedingsinstituut Bastøy, gelegen op een eiland in het Noorse Oslo-fjord. Het instituut heeft als doel het heropvoeden van criminele en kansarme jongens tot nederige en eervolle christenen. Alleen heeft nieuweling Erling andere plannen. Ongevoelig voor het harde regime wil hij maar een ding: ontsnappen en terugkeren naar zijn vrijheid.

De Engelse titel King of Devil’s Island brengt wat verwarring met zich mee. Het is een verwijzing naar Papillon, waarin de hoofdpersoon ontsnapt van het beruchte Duivelseiland. Maar ook het Noorse Bastøy blijkt een lastige plek om te vluchten. Groot is het niet, maar het harde regime en de barre weersomstandigheden zorgen ervoor dat vluchtpogingen snel ingedamd worden. De film, gebaseerd op feiten, toont op gedramatiseerde wijze wat de aanleiding was tot een opstand die begin vorige eeuw tegen het regime plaatsvond.

Vriendschap en gerechtigheid

Erling en Ivar heten ze, de verse aanwinsten onder de gevangenen. De 17-jarige Erling lijkt met zijn donkere blik voor niemand bang, terwijl van de jongere, kwetsbare Ivar duidelijk is dat hij het zwaar gaat krijgen. Hoewel vermoed wordt dat Erling iemand gedood heeft, worden de daden van de jongens niet toegelicht. Ze zijn op Bastøy om een nieuwe richting aan hun leven te geven. Persoonlijke bezittingen moeten ze afstaan en in plaats van hun naam krijgen ze de letter van hun celblok plus een cijfer toebedeeld. De regels moeten opgevolgd worden, een taak waar huismeester Bråthen nauwkeurig op toeziet. ‘Ik zie alles’, waarschuwt hij de jongens, een uitspraak die in de praktijk meer dan waar is. Bij het niet naleven van de regels worden keiharde straffen gepraktiseerd, zoals het verrichten van zware werkzaamheden in de ijskou en halvering van het rantsoen.

Erling, ofwel C-19, toont zich een jongen die zich niet wil conformeren. Terwijl de directeur (Stellan Skarsgård, bekend van rollen in Pirates of the Caribbean en films van Lars von Trier) medegevangene en celleider Olav maant om Erling in de gaten te houden en ervoor te zorgen dat hij zich aan de regels houdt, vertrouwt Erling Olav zijn ontsnappingsplannen toe. Olav heeft weer zijn eigen beweegredenen om Erling van zijn plannen te weerhouden: nog even en hij krijgt een handtekening van de directeur om de vrije wereld in te trekken. Maar geleidelijk aan ontstaat er een vriendschap tussen de jongens en een wederzijds gevoel van gerechtigheid: ze keren zich tegen het harde en onzuivere regime en ontketenen een opstand onder de gevangenen.

Conventioneel, maar goed gemaakt

Inhoudelijk is King of Devil’s Island weinig verrassend. Zo wordt er op voorspelbare wijze met de verschillende genre-elementen gespeeld: de wrede huismeester annex verkrachter, de zwakke jongen die het niet aankan, de dubbele agenda van de directeur en het gezamenlijke gevoel van gerechtigheid dat na diverse ontberingen en vernederingen ontstaat. Veel karakters zijn niet uitgewerkt en dienen meer als opvulling – vaak letterlijk, zoals bij beelden van rijen jongens die een inspectie moeten ondergaan op hun hygiëne, of in de sneeuw boomtakken moeten zagen en stapelen. En dan de hoofdpersoon, die ook niet helemaal ontdaan is van stereotypering: van de buitenkant hard en onbuigzaam, maar met een groot gevoel voor loyaliteit en rechtvaardigheid en onderliggend dromend van het leven op zee als harpoenist.

Maar ondanks het conventionele en gedramatiseerde karakter is King of Devil’s Island wel een goede film. Met zijn melancholische sfeer, een goede cast (er is veelal gebruik gemaakt van onervaren jonge acteurs) en prachtig camerawerk, beheerst geschoten met voornamelijk blauw- en bruintinten, behaalt de film zijn doel: het neerzetten van een verhaal over kameraadschap, over rechtvaardigheid en over verandering en de moed om die te ondergaan. Bij alle ontberingen speelt de Noorse ijskou een grote rol in de film: van verkrampte lijven in de isolatiecel tot het uitademen van koude lucht en van op blote voeten ploegen door de sneeuw tot een zinderende eindscène op het ijs. Zo blijkt niet het leger, dat ingezet wordt om de opstand van de gevangenen te onderdrukken, maar de winterse kou uiteindelijk voor de wreedste afrekening te zorgen.