Vermakelijk beeld

Maniæ, die zich vooral richt op de problematiek in de Balkan, heeft meerdere documentaires op zijn naam staan, waaronder The Walls of Kosovo (1998), waarin Albanezen en Serviërs in Kosovo over de oorlog praten. In The Shutka Book of Records kiest hij duidelijk voor een luchtige benadering als hij Roma’s uit Suto Orizani, in de volksmond ‘Shutka’ (vuilnis) genoemd, laat vertellen over hun behaalde prestaties. Opvallend zijn de snel afwisselende shots, begeleid door muziek van onder andere de componisten Goran Bregovic en Bernard Herrmann. Geen clichébeelden van armoede, discriminatie of geweld, maar een hilarisch Fellini-achtig circus. Misschien wel iets te hilarisch.

De gelukkige vallei

Met veertigduizend inwoners is Shutka het grootste zigeunercentrum van Europa. Aan geluk geen gebrek lijkt, want de bewoners hebben de liefkozende naam ‘de gelukkige vallei’ voor hun stad gekozen. Het is antropologisch interessant als de bewoners enthousiast vertellen over hun prestaties in bijvoorbeeld ganzengevechten, homoseksueel zijn of vampieren verdrijven. Maar hoe bizar ook, het stoort als Severdjam Bajram (bekend als dr. Koljo uit Black Cat, White Cat) de inwoners als kleine kinderen ondervraagt, waardoor de Roma’s die aan bod komen inderdaad op kinderen lijken. Af en toe laat Maniæ een glimp van de harde werkelijkheid zien. Bijvoorbeeld als een inwoner zich afvraagt waarom de Europese Unie de Roma’s in kartonnen dozen laat wonen. Maar voordat je met je ogen kan knipperen loopt er weer een stoet olijke recordshouders voorbij en is het leven weer goed.

Turkse cassettebandjes

Hoe arm de Roma’s ook zijn, voor muziek, bruiloften en besnijdenissen is altijd geld. Dat muziek bijna een levensbehoefte is en veel emotie doet oplaaien, laat Maniæ goed zien door fragmenten van de wedstrijd ‘Turkse cassettebandjes verzamelen’. Een zorgvuldig samengesteld juryteam luistert geduldig, onder invloed of niet, naar de melodie, structuur en helderheid van de muziek op de cassettebandjes. Groot is de woede van de verliezer. Het gaat er niet om dat je meedoet, het gaat erom dat je wint.

Vooroordelen

The Shutka Book of Records biedt geen diepgaande analyse; het is een opsomming van verhalen, zonder begin of eind. Door Maniæs komische benadering, de sturende vragen van Bajram en de overgeacteerde verhalen van de bewoners, is het realiteitsgehalte moeilijk vast te stellen, in tegenstelling tot Suspino: A Cry for Roma, de documentaire van Gillian Darling Kovanic uit 2003. Vermakelijk is de film zeker en dat is ook wat waard. Of Roma’s er zelf zo blij mee zijn, is nog maar de vraag, want er lijkt een nieuw clichébeeld te zijn geboren: Roma’s geloven in sprookjes.