Lang leve de ongefundeerde uitspraak

Grove woorden verliezen iets van hun scherpe kantjes als ze buiten hun oorspronkelijke taalgebied gebruikt worden. Iets vergelijkbaars geldt voor On Bullshit en de Nederlandse vertaling Bullshit. Waarom er zoveel wordt geluld. De gemiddelde Amerikaan, voor zover die boeken leest, verwacht daarin geen ordinaire woorden als bullshit tegen te komen. Zeker niet als het een theoretische verhandeling door een gepensioneerde professor van de universiteit van Princeton, New Jersey betreft. Het oorspronkelijk Engelstalige boek ontleent een deel van z’n charme aan dit verrassende woordgebruik.

Gelul

In de Nederlandse vertaling is gekozen voor ‘gelul’ en ‘lulkoek’, dat directer en daardoor grover is dan bullshit, waarvan de buitenlandse oorsprong relativerend werkt binnen het Nederlands taalgebruik. Deze vertaling treft zijn doel, behalve waar sporadisch op de letterlijke inhoud wordt ingegaan, zoals in de vergelijking van bullshit met hot air:

… gebakken lucht [is] een bijzonder geschikt equivalent voor lulkoek […]. Net zoals gebakken lucht praat is ontdaan van alle informatieve inhoud, zo zijn ook uitwerpselen iets waaruit alle voedingswaarde is verwijderd. Uitwerpselen kunnen worden beschouwd als dat wat resteert als de voeding geen vitale bestanddelen meer bevat.

Desinteresse voor de waarheid

Het boekje, dat ooit als tijdschriftartikel is begonnen, bevat een oppervlakkige analyse van ‘onzin verkopen’. Onderweg wordt er geleend van St. Augustinus, Max Black (auteur van The Prevalence of Humbug, 1985), Kant en Wittgenstein. Vooral de overeenkomsten en verschillen tussen liegen en lullen komen aan de orde. Daarbij concludeert Frankfurt dat wie liegt, de waarheid min of meer kent en deze bewust tegenspreekt, terwijl wie lult geen boodschap aan de waarheid heeft.

Frankfurt houdt zijn betoog abstract, geeft geen tips of oplossingen en noemt geen voorbeelden uit de dagelijkse praktijk. Maar uit andere bronnen weten we dat meningen die de waarheid negeren, een bekend verschijnsel zijn in Amerika. De huidige president kreeg vooral stemmen op basis van drie thema’s, die ook in de komende senaatsverkiezingen een belangrijke rol spelen: vlagverbranding, homohuwelijken en bidden op school. Stuk voor stuk zijn dit onderwerpen die weinig invloed hebben op de feitelijke situatie van diezelfde stemmers. Maar zij hebben er een sterke mening over, ook al kan deze nauwelijks getoetst worden aan de realiteit.
In Nederland kennen we vergelijkbare uitwassen (en dan bedoel ik niet wat er in de roddelbladen staat). Neem bijvoorbeeld het debacle rond het Nederlanderschap van Hirsi Ali. Vraag de eerste de beste op straat wat hij of zij ervan vindt en je krijgt een mening… Vraag even verder en 99 procent kans dat je gelul krijgt, want de noodzakelijke informatie die de mening zou moeten onderbouwen, ontbreekt.

Het toenemende gelul is een verschijnsel van de moderne democratie en de verregaande individualisering. Iedereen heeft een mening over alles en iedereen èn meent deze koste wat kost te moeten ventileren. Anders hebben ze het gevoel dat ze zich burgerrechten laten ontnemen. De neiging om een mening te geven over ieder willekeurig onderwerp houdt echter geen gelijke tred met de mate waarin men zich op de hoogte stelt van de feiten. Resultaat: gelul.

Geschenkboekje

Het ‘waarom’ uit de Nederlandse titel komt trouwens pas in de laatste vier pagina’s aan bod. Voor de rest is Bullshit een luchtige en korte analyse, typisch een werkje dat in een stapeltje naast de kassa ligt. Handig als er een tientje in de pot zit voor een cadeautje voor een jarige collega – liefst iemand die anderen regelmatig beschuldigt van bullshit of zich er zelf regelmatig van bedient.