Een sensuele polemiek

Catherine Breillats Une Vieille maîtresse bewijst dat deze controversiële regisseuse zich ook kan schikken naar de formele eisen van genre-oefening. Haar nieuwste film is een Frans kostuumdrama met een decadent romantisch tintje in de traditie van Dangerous Liaisons (1988) en La Dame aux camélias (1980). Breillat weet de stijl van het genre meesterlijk te beheersen, terwijl er onder de koele oppervlakte thematische fascinaties doorschemeren.

De film gaat over romantische intriges die zich afspelen in de betere kringen van Parijs anno 1835. De jonge Ryno (een geslaagd debuut van Fu’ad Ait Aattou) maakt zich klaar voor een huwelijk met de adellijke Hermangarde (vaste Breillat-actrice Roxane Mesquida), maar is nog steeds gebonden aan zijn voormalige maîtresse Vellini (vol agressieve passie gespeeld door Asia Argento). Hij wordt door zijn toekomstige schoongrootmoeder verhoord over zijn verleden. De film toont vervolgens in flashback de romance die plaatsvond tussen Ryno en Vellini. Als Ryno eenmaal getrouwd is, is de burgerlijke zekerheid van zijn nieuwe situatie niet bestand tegen de wispelturige natuur van zijn passie en de inmenging van Vellini.

Romantische kwelling

Une Vieille maîtresse is een bewerking van de gelijknamige roman van Jules-Amédée Barbey d’Aurevilly. Deze negentiende-eeuwse romanticus begaf zich met dandyachtige trots in de duistere regionen van de menselijke ziel en was een tijdgenoot van Charles Baudelaire en Gustave Flaubert. Breillat weet de door Barbey d’Aurevilly beschreven periode perfect tot leven te wekken en de heldere monologen, die ongetwijfeld dicht bij de originele tekst zijn gebleven, bieden een rationeel commentaar op die discrete gekte die liefde wordt genoemd.

Het verhaal doet deels denken aan de intriges uit Les Liaisons dangereuses, en de film begint dan ook met een verwijzing naar Choderlos de Laclos. De oude graaf van Prony (sluw gespeeld door Michael Lonsdale), die het verhaal van een introductie en een coda voorziet, zet met zijn cynische visie op de dwalingen van het hart een kader voor de amoureuze intriges van het paar. Hij is een éminence grise die weet dat gevoelens makkelijk gemanipuleerd kunnen worden en dat mensen het slachtoffer kunnen worden van hun tegenstrijdige lusten.

Calculerende kilte

Deze calculerende kilte vormt samen met de beheerste visuele stijl van de film een contrast met het gepassioneerde en gekwelde spel van Aattou en Argento. Zo is Une Vieille maîtresse in visueel opzicht perfect gerealiseerd. Stanley Kubricks Barry Lyndon moet een duidelijke referentie zijn geweest. Vaste Breillat-cameraman Giorgios Arvanitis weet in bepaalde scènes ook de gloed van kaarslicht nauwkeurig te vangen zoals de Amerikaanse meester dat probeerde te doen. Verder heeft Breillat goed gekeken naar de schilderkunst uit de periode, waarbij haar keuzes meer zijn dan alleen een visuele invulling. Breillat weet Ryno te modelleren naar de portreten van de Franse neoclassicist Ingres. Vellini is een Spaanse courtisane die zo door Goya geschilderd had kunnen zijn. Breillat weet met die keuze het koele en geordende Frans classicisme tegenover de duistere en temperamentvolle Spaanse romantiek te plaatsen. Vellini is niet mooi vanuit de heersende esthetische mores. Ze is eerder lelijk en ook een buitenstaander die de conventies van het stijve Franse hof tart. Dat maakt haar voor Ryno des te meer een vrouw om te veroveren.

Deze romantische en sensuele spanningen zijn een terugkerend element binnen het oeuvre van Breillat, die liefde vaak portretteert als een slagveld tussen de seksen. Ryno’s hofmakerijen zijn extreme vormen van onderwerping, waar Vellini afgunstig op ingaat. Maar vanaf het moment dat ze voor hem valt, zijn de rollen omgedraaid, totdat duidelijk wordt dat ze niet met of zonder elkaar kunnen leven. Breillat shockeerde in haar eerdere films met pornografische scènes, die door veel critici werden gezien als een gimmick. In deze film maakt ze geen gebruik van deze optie. De liefdesscènes in de film zijn wel intiem en wrang, maar passen perfect binnen het strakke genrekader dat Breillat voor ogen heeft. Uiteindelijk toont de regisseuse met Une Vieille maîtresse dat ze in staat is om geslaagde variaties op haar vaste thema’s te maken, die visueel weten te imponeren en een sterke emotionele lading behouden.