Met een documentaire in de tegenaanval

De documentaire is een machtig wapen om actuele maatschappelijke kwesties op de agenda te zetten. Niemand weet dat beter dan Michael Moore, de meester van de manipulatieve documentaire. Ook Al Gore speelde met An Inconvenient Truth met veel succes in op de gevoelens van het publiek. Geen wonder dat hun tegenstanders eveneens naar het medium van de documentaire grijpen. De belangrijkste vraag is natuurlijk: hoe overtuigend is de tegenaanval?

Aan het begin van Manufacturing Dissent – Uncovering Michael Moore (2007) stellen de regisseurs (Debbie Melnyk en Rick Caine) dat ze uit bewondering aan een film over Michael Moore begonnen. Vanaf de eerste scènes komen er echter bekenden van Moore aan het woord die hem zonder al te veel argumentatie zwart proberen te maken. Moore zou een zwendelaar zijn, die alleen maar uit is op zijn eigen naamsbekendheid en geldelijk gewin.

Uit het verband gerukt

Melnyk en Caine hanteren dezelfde stijl als Moore, maar ze doen dat zo weinig effectief dat je het gevoel krijgt dat je naar een parodie zit te kijken. Beschuldiging blijven zonder toelichting, beelden worden uit hun verband gerukt of krijgen in de voice-over een negatieve lading mee. Zo wordt Moores weigering voor een interview aangegrepen om hem op zijn promotietour voor Fahrenheit 9/11 te achtervolgen. Als de camera niet ingeplugd mag worden bij een van zijn speeches, concludeert Melnyk dat Moore het Canadese documentaireteam boycot. Haar pogingen om hem toch voor haar microfoon te krijgen zijn zo hysterisch dat je zowaar met Moore begint te sympathiseren.

Het stomme is dat Manufacturing Dissent best een aantal goede argumenten tegen Moores werkwijze boven water krijgt. Roger and Me, zijn veelgeprezen documentaire, draait bijvoorbeeld om zijn mislukte pogingen om Roger Smith, de directeur van General Motors, te spreken te krijgen. Uit Manufacturing Dissent blijkt dat Smith wel degelijk met Moore in gesprek is gegaan, maar dat het Moore beter uitkwam om dat uit zijn film weg te laten. Ook de manier waarop Moore de groene presidentskandidaat Ralph Nader heeft laten vallen – ten gunste van de democraat John Kerry – zou voor een serieuze documentairemaker genoeg mogelijkheden bieden om een zinnige aanklacht uit te brengen. Melnyk en Caine weten echter zoveel onzinnige desinformatie op te stapelen dat ze hun geloofwaardigheid ruim voor tijd al hebben verloren.

The Great Global Warming Swindle

Dan pakt Martin Durkin het heel wat beter aan. The Great Global Warming Swindle (2007) is een professioneel gemaakte documentaire die moet aantonen dat de opwarming van de aarde niet veroorzaakt wordt door de mens, maar door de zon. De film bindt de strijd aan met Al Gore’s An Inconvenient Truth, maar Durkin speelt niet op de man. De naam Gore valt zelfs niet één keer. In plaats daarvan laat Durkin wetenschappers aan het woord, die met behulp van grafieken beargumenteren waarom het veel meer voor de hand ligt dat de zon het klimaat verandert. De verandering van het CO2-gehalte hangt bijvoorbeeld samen met veranderingen in de kracht van de zon, maar het CO2-gehalte loopt daar soms wel achthonderd jaar op achter. En hoe machtig is de mens nu helemaal in vergelijking met de zon?

Voorgelogen

De wetenschappers beschouwen de broeikaseffecttheorie als een nieuwe religie. Iedereen die er tegenin gaat wordt monddood gemaakt, betogen zij. Zelfs een sceptische leek wordt na verloop van tijd aan het twijfelen gebracht. Kan het zo zijn dat The Great Global Warming Swindle gelijk heeft, en dat we met z’n allen worden voorgelogen? Uit Het grote klimaatdebat van KRO Reporter, dat aan de dvd is toegevoegd, blijkt dat de meeste experts wel van het broeikaseffect overtuigd zijn, maar dat er nog onduidelijkheden bestaan, die door Gore zijn weggemoffeld.

Durkin en Gore manipuleren beiden het bewijsmateriaal en zijn stellig over zaken die voor de wetenschap nog helemaal niet bewezen zijn. Als één ding uit het debat duidelijk wordt, is het dat documentairemakers altijd overdrijven en de feiten in hun eigen voordeel presenteren. Het is dan ook te hopen dat er nog veel documentaires en tegendocumentaires gemaakt worden, maar ook dat ze met de nodige scepsis worden bekeken.