Riolen, Orson Welles en de Tweede Wereldoorlog

Joseph Cotten (1905–1994) zat ook in die stal, en dus was het min of meer vanzelfsprekend dat zijn rijzende ster de rol van broodschrijver Holly Martins op zich zou nemen. Martins reist op verzoek van zijn vriend Harry Lime (Orson Welles) naar naoorlogs Wenen. Daar aangekomen blijkt Harry echter omgekomen in een vreemd auto-ongeluk. Martins schrijft voornamelijk pulpwesterns, maar de curieuze dood van Lime maakt de detective in hem wakker. Zijn zoektocht leidt hem naar de vier geallieerde bezetters, de onderwereld en Limes vriendin Anna Schmidt (Valli). Vanaf dan voert regisseur Reed de meest charmante eigenaardigheden ten tonele: een Brits rechercheur en zijn Cockney-brabbelende sergeant smuilen over Martins’ goedbedoelde pogingen Limes naam te zuiveren; Roemenen, baronnen en artsen getuigen spontaan van Limes menslievende karakter; kleine kinderen verliezen schijnbaar nodeloos hun bal op totaal ongepaste momenten en camera’s blijven maar niet waterpas. Er wringt iets in het oude Wenen. Als kleine weerhaakjes prikt Reed de details in Martins en de kijker, die steeds steviger in het het naoorlogs Wenen verstrikt raken.

The Lives of Harry Lime

Reed bespeelt zenuwen zoals Anton Karas de citer; het instrument overigens, dat op de achtergrond constant zijn ‘Harry Lime’-motiefje ten gehore brengt en in 1949 nog een heuse citerrage ontketende. Bij de extra’s vinden we nog een fraai staaltje van Karas’ kunsten, als hij voor de camera nog maar eens het riedeltje tokkelt dat hem het startkapitaal heeft opgeleverd voor een eigen restaurant. Wat ontbreekt op deze uitvoering van de dvd – maar wat op andere versies wel te vinden is – is de Amerikaanse openingssequentie. In de originele, Engelse uitvoering (zoals op deze dvd) vertelt een Engelsman tegen de kijker óver Holly Martins. Maar in de Amerikaanse versie is het Holly zelf die je de inleiding nogal nonchalant uit de doeken doet. Een hoogst bevreemdende perspectiefwisseling voor wie eerst de originele versie heeft gezien, ook omdat het totaal niet bij Holly Martins past om op die toon over deze smartelijke geschiedenis te spreken.

The Third Man is waarschijnlijk het meest bekend om de spectaculaire scène waarbij Holly Martins Harry Lime achtervolgt door het labyrint van riolen onder Wenen. Volgens Frederik Bakers documentaire op schijf twee (overigens is die documentaire alles wat er schijf twee staat – zelfs de scène-indeling ontbreekt. Bovendien had Bakers verder interessante film door wegsnijding van de originele beelden uit de oorspronkelijke film driekwart korter kunnen zijn) kostte het nogal wat moeite om de decadente Welles zover te krijgen dat hij door de Weense beerput spurtte. Welles deed sowieso een beetje moeilijk: hij wilde geregeld niet uit zijn hotelkamer komen en later zou hij beweren dat hij mee had geschreven aan de dialogen – hij had drie zinnen geïmproviseerd. Onoverkomelijk vervelend kan hij het toch niet gevonden hebben: op de dvd staat nog een aflevering van de spin-off voor radio The Lives of Harry Lime, waarvoor hij de stem insprak. In de film is hij maar even te zien, maar Reeds ingenieuze opbouw en Welles’ geschmier degraderen de uitstekend presterende Cotten en Valli tot bijrollen. De legendarische Orson Welles is overigens ook al weer enige tijd dood; zijn reputatie voor altijd groter dan wat hij daadwerkelijk heeft gemaakt, als het icoon van een door geld en belangen gefnuikt genie. Maar dat is een ander verhaal.