Een kolderieke keizer

Al eerder maakte Sokurov twee indrukwekkende films waarin een portret werd geschetst van belangrijke wereldleiders. In Moloch (1999) gaf hij zijn visie op Hitler en in Taurus (2001) toonde hij Lenin in zijn laatste dagen. Ook The Sun geeft een knap psychologisch kijkje in de geest van een machtige, maar ook erg tragische figuur. De film toont een keizer die van zijn voetstuk valt en zal daarom zwaar moeten vallen in Japan, een land dat zich nog steeds niet heeft verzoend met het eigen verleden. Hirohito, een man die weliswaar volgens de traditie een goddelijke status had, wordt hier toch niet getoond als een machtswellusteling. De keizer dacht dat wat hij deed het beste was voor zijn volk. Pas toen hij zag dat door zijn toedoen het volk de afgrond instortte, kwam bij hem de schaamte en wilde hij zich net als iedereen ‘mens’ voelen. Zijn goddelijke status verwierp hij dus zelf, terwijl zijn lakeien hem nog als een god zagen. Het moment waarop hij toegeeft aan de wensen van generaal MacArthur, die van Japan een belangrijke democratische bondgenoot wil maken, is het moment waarop hij zijn goddelijke waardigheid opgeeft en mens wordt.

Verward figuur

We krijgen Hirohito te zien als een wereldvreemde zelfbenoemde bioloog, met een fascinatie voor de evolutietheorie. Voor een kort moment zien we hem bezig in zijn werkkamer, waar zijn gedachtes in de trant van het darwinisme hem in een paar stappen van een krab via de oceaan bij zijn vijand de VS brengen. In een prachtig gechoreografeerde scène zien we vervolgens Amerikaanse vliegtuigen als vissen in het water bombardementen plegen op Japan. De keizer wordt gepresenteerd als een geestelijk verward figuur, omringd door jaknikkende adviseurs. Deze durven hem niet te verkondigen dat zijn leger zware verliezen lijdt en Japan de oorlog gaat verliezen. Pas op het einde, wanneer hij wordt opgepakt, komt hij met beide benen op de grond en ziet hij in dat hij heeft verloren.

Hoewel er een oorlog gaande is, zien we daar weinig van in deze film. We zien de keizer in zijn vertrekken bezig met zijn dagelijkse activiteiten, zoals een gedichtje schrijven en zijn staf ontmoeten. Tot aan zijn bezinning zien we een onaanraakbaar persoon die zich als een wereldvreemde voortbeweegt. Hirohito wordt perfect vertolkt door Ogata Issei (Tony Takitani), die een burleske maar stijlvolle performance weggeeft, waarin hij de keizer eenzaam laat overkomen door heel zachtjes te praten en te bewegen. De regie van Sokurov is soberder dan we van hem gewend zijn. Dus geen overdadige camerabewegingen en aankleding zoals de in één take opgenomen Russian Ark (2002). Ook geen prachtige natuurplaatjes en vrolijke couleur locale, zoals in zijn vorige meesterwerk Father and Son (2003). In The Sun bedient hij zich van een bescheiden cameravoering, waarvan de beweegruimte zich niet verder uitrekt dan een paar kamers in het paleis. Welgeteld twee korte scènes zijn buiten geschoten en zelfs dan zien we weinig van de oorlog die er woedt. De film is erg donker uitgelicht, af en toe zelfs zo donker dat sommige objecten moeilijk te zien zijn (tip: ga dus niet helemaal achterin zitten in de bioscoop). Eigenaardig is dat natuurlijk wel voor een film met deze titel.

Memorabele scènes

De meeste scènes zijn fascinerend en schokkend tegelijk, zoals de scène tussen MacArthur en Hirohito. Hierin laat de keizer zich door de generaal als een pion bespelen en manipuleren in een schaakspel dat ‘politiek bedrijven’ heet. Een andere memorabele scène is die waarin de keizer wordt opgepakt door een groepje Amerikaanse soldaten. Rustig zegt de keizer een vogel in zijn tuin gedag; de Amerikanen lijken niet te kunnen geloven dat ‘dit kind’ keizer Hirohito is. Dit overkomt hem wel vaker, zoals wanneer een paar fotografen hem willen portretteren. Hij kan dan rustig een tijdje om het groepje heen lopen, voordat ze eindelijk doorhebben dat dit verlegen mannetje de keizer is die ze moeten fotograferen.

The Sun is een geweldige film. Het is een studie geworden over de menselijke geest. Macht, miscommunicatie, oorlog, eenzaamheid, kapitalisme en imperialisme zijn thema’s die aangesneden worden in een film waar de Russische regisseur trots op kan zijn. Dat de Japanners er minder trots op zullen zijn valt echter te begrijpen.