Das Boot: The Original Uncut Version

Het is een bekend gegeven. Neem een nauwe onderzeeboot, dump die in zee, laat hem rustig ronddobberen tot de bemanning zich dood verveelt. Zorg dan dat er enkele vijandige schepen aan de horizon opduiken en er tussen beide partijen een spannend kat- en muisspel ontstaat, waarbij de onderzeeboot meermaals dreigt onder te gaan, maar telkens weer op het nippertje weet te ontkomen. Met Das Boot heeft de Duitse regisseur Wolfgang Petersen (Air Force One, Troy) van dit gegeven desondanks een boeiende film weten te maken, een film die sinds zijn verschijning in 1981 nog steeds niet is overtroffen.

Opgefrist

Rond 1980 had Petersen zichzelf ten doel gesteld een speelfilm en een serie over een Duitse U-boot te maken. Dit leidde tot een zesdelige serie voor de West-Duitse televisie en een tweeënhalf uur durende speelfilm die internationaal aansloeg en een groot succes werd. Beiden gingen onder de naam Das Boot de wereld in. In 1997 kwam er reeds een Director’s Cut van de speelfilm uit, waarin deze flink werd verlengd en het beeld en geluid werden opgefrist. Nu is ook de serie aan een soortgelijke procedure onderworpen en daarbij omgewerkt tot een bijna vijf uur durende film speelfilm die voldoet aan de technische eisen van vandaag. Als extra is op deze dvd-versie enkel een kleine, haast te verwaarlozen, documentaire opgenomen.

Wulpse rondingen

Das Boot begint vrij standaard. Duitse soldaten van allerlei rang gaan op hun laatste avond aan wal nog even flink uit hun dak. Ze zuipen zich te pletter en knijpen nog eens flink in de wulpse rondingen van de serveersters. Een oudgediende neemt lallend het woord en geeft zijn ironische commentaar op de hoge heren die hen de diepte insturen, waarbij ook Hitler niet gespaard wordt. Elders besproeien enkele kersverse soldaten de voorbijgaande auto’s enthousiast met hun urine. De volgende ochtend vertrekt Das Boot en is er niets meer dan zee, zee en nog eens zee.

Zenuwslopende ellende

De film is gebaseerd op de herinneringen van oorlogscorrespondent Lothar-Günter Buchheim, die we in Das Boot als de ietwat naïeve en idealistische journalist Werner aantreffen. Deze Werner beschouwt de oorlog in eerste instantie als een groot avontuur, net als veel van de andere onervaren matrozen. In de loop van de reis komen ze erachter dat oorlog in een onderzeeër toch vooral een zenuwslopende ellende is, waarbij je elk moment de pijp uit kunt gaan zonder dat je er iets aan kunt veranderen.

De sluimerende gekte die de bemanning elk moment kan bevangen, wordt prachtig uitgebeeld in de zenuwinzinking van de overijverige machinist Johann die niet voor niets ‘het spook’ wordt genoemd. Ongelukkigerwijs vindt zijn inzinking plaats tijdens de cruciale momenten van een gevecht, wat bijna tot zijn liquidatie leidt. De angstaanjagende momenten in het nauwe ruim van de onderzeeër brengen de bemanningsleden tegelijkertijd dichter tot elkaar en zelfs de dienstklopper die vers bij de Hitlerjugend vandaan komt, wordt langzaam in hun gelederen opgenomen. Er ontstaat een boeiende schets van een groep militairen die koste wat kost willen overleven en daarbij van elkaar afhankelijk zijn.

Indringende sfeer

Wat Das Boot echter vooral onderscheidt van zijn navolgers is de indringende sfeer die in de film wordt neergezet. Petersen is erin geslaagd om op intrigerende wijze het gekmakende ruimtegebrek, de hallucinerende deining, de tergende verveling en de voortdurende dreiging op te roepen. In de bedompte kleine ruimte van een U-boot wordt de grote oorlog als vanzelf teruggebracht tot haar werkelijke, menselijke proporties. Terwijl in luxekantoren de partijlijn wordt uitgedokterd en de aanvalsplannen worden doorgeseind, is op zee de ene mens in gevecht met de andere. Dit gevecht heeft niets idealistisch, niets heroïsch. Het is oorlog en de een staat de ander naar het leven, maar wie weet eigenlijk nog waarom en gelooft er nog iemand in die redenen?

Petersen heeft een gouden greep gedaan door in de film voor het ongebruikelijke perspectief van zijn ‘foute’ landgenoten te kiezen. Dit leidt nu eens niet tot een gemakkelijk verhaal waarin Duitsers als karikaturale demonen rondlopen en de geallieerden als sublieme helden verheerlijkt worden. Het laat daarentegen mensen zien die, hoezeer ze ook onderdeel zijn van het nazistische Duitse leger, toch boven alles mensen blijven met hun eigen verlangens en gevoelens. Das Boot is een boeiende meditatie over de oorlog als een zinloze verspilling van mensenlevens die ontstaat als de ene mens de ander niet meer als mens erkent.