Kruistocht tegen SeaWorld

Orka’s worden in het Engels ook wel liefkozend killer whales genoemd. Ze killen over het algemeen geen mensen, zeker niet in het wild, maar ook een orka in het nauw maakt rare sprongen. Op dat moment doen de orka’s hun koosnaam eer aan en kan er met recht gesproken worden van een gevaarlijk beest. Eentje die, net als Willy, niet opgesloten dient te worden.

In Blackfish is er geen Willy, maar een soortgenoot genaamd Tilikum. Woonachtig in een opgewaardeerd aquarium heeft Tilikum het formaat en gewicht van een zwarte, geblindeerde limousine met witte strepen, zwemt hij door het bassin, gooit hij zo nu en dan op commando een trainer in de lucht en héél af en toe verorbert Tilikum een trainer. Zo eens in de tien jaar. Risico van het vak, toch? De voorvallen vormen echter ook de aanleiding om Blackfish te maken.

Menselijke emotie

In feite is Blackfish een kruistocht tegen SeaWorld. Met voormalige orkatrainers van SeaWorld in de gelederen probeert Blackfish het dierenpark in een kwaad daglicht te zetten. Daar is niet bijzonder veel voor nodig, want mensen hebben de neiging om dieren zieliger te vinden naarmate ze zelf meer gelijkenis vertonen met het dier. Platgeslagen vliegen worden alleen herdacht door de meest fanatieke dierenliefhebbers. Eenzelfde soort documentaire over stokstaartjes zou net zo gerechtvaardigd zijn, maar zal toch niet snel verschijnen.

Blackfish speelt in op de menselijke emotie en doet er alles aan om de orka’s zo menselijk mogelijk te laten overkomen. Moeilijk is dat niet, gezien de grote mate van sociaal gedrag tussen de dieren en de intelligentie waarover orka’s beschikken. Fans van BBC Earth konden zien hoe jagende orka’s een zeeleeuw van een ijsschots kregen en kunnen de intelligentie beamen. Het zijn sympathieke dieren, die orka’s.

De documentaire slaat echter nogal door wanneer een ‘wetenschapper’ claimt dat Tilikum psychotisch is geworden door langdurige opsluiting en voedseltekort. Menselijke psychische aandoeningen toekennen aan dieren, hoe intelligent ook, kent geen enkele wetenschappelijke onderbouwing. Sterker nog, de oorzaak voor een psychose bij mensen is nog niet eens bekend, laat staan dat je orka’s vragen kan laten beantwoorden in de trant van: ‘Heeft u de afgelopen 4 weken last gehad van waanbeelden?’

Subjectief drama

Naast de totale vermenselijking van orka’s toont Blackfish huilende voormalige trainers, huilende orka’s, dramatische muziek en suggestief gemonteerde beelden. De documentaire is ongelooflijk subjectief met als toppunt de naïeve trainers die toentertijd hun mond niet open durfde te doen en nu voluit ageren tegen hun voormalige werkgever. Dat is niet chique, doet ontzettend overdreven aan en vereist dezelfde naïviteit bij het publiek om in goede aarde te vallen.

De indruk kan ondertussen zijn gewekt dat SeaWorld zo slecht nog niet is. Dat is onjuist. Hoe SeaWorld omgaat met orka’s is onethisch. Maar geldt dat niet voor elk circus, elke dierentuin, elke kinderboerderij en elk kind met een cavia in een klein hokje? Alsof een konijn het niet rot vindt dat hij nooit eens zijn topsnelheid kan behalen. Intelligentie van dieren is een vreemd criterium voor empathie en louter inspelen op de emotie om een punt te bewerkstelligen is een teken van zwakte. Elk dier hoort thuis in de natuur. Waarom dat specifiek voor orka’s zou gelden maakt Blackfish niet duidelijk, afgezien van het feit dat orka’s in gevangenschap levensgevaarlijk kunnen zijn.

Een Amerikaanse rechter oordeelde recentelijk dat SeaWorld geen trainers meer in direct contact met orka’s mag laten komen. Een groot deel van de orkashow – het paradepaardje van SeaWorld – vervalt daarmee. Blackfish brengt deze uitspraak als een overwinning, maar op welke wijze is de orka bij deze uitspraak gebaat?