Gladiatoren waren de sportmannen en soms zelfs regelrechte vedetten van de Oudheid, die er in tegenstelling tot het cliché niet meteen het bijltje bij neerlegden maar soms een jarenlange carrière wisten uit te bouwen – hoewel ze altijd onderaan de sociale ladder bleven bengelen. Zelfs de Romeinse keizer Commodus was er zodanig door gefascineerd dat hij als gladiator de arena betrad (maar wel valsspeelde). Ook na 2000 jaar blijven gladiatoren tot de verbeelding spreken: ze werden en zijn het onderwerp van verschillende succesvolle films (Spartacus, Gladiator, Pompeii), documentaires en … boeken.

Geschiedenisleraar

Gladiatoren. Volksvermaak in het Colosseum verscheen voor het eerst in 2003 en kreeg prompt vijf herdrukken, een Engelse en Italiaanse vertaling, én een pocketuitgave. Een regelrecht succes dus, en dat heeft verschillende redenen. Ten eerste is Fik Meijer een aangename verteller: bedaard, geduldig, met kennis van zaken – hij klinkt zoals iedereen zich zijn favoriete geschiedenisleraar voorstelt. Ten tweede zijn gladiatoren wegens hun exotische karakter zoals gezegd een hot item, en ten derde doet het boek wat het moet doen: de clichés over gladiatoren, zoals die vooral in Gladiator werden getoond, genadeloos ontkrachten of toch minstens nuanceren. Meijer heeft weliswaar oog voor het spectaculaire, maar laat zich nooit verleiden tot sensatiezucht (hoewel hij daar in de context van gladiatorengevechten alle redenen toe zou hebben).

Vrouwelijke gladiatoren

Het boek is ook heel aangenaam – want gevarieerd – opgebouwd, met boeiende uitgangspunten waar de hoofdstukken aan worden opgehangen: wat deed men met de lijken van gestorven gladiatoren – niet begraven, want dat verdienden ze niet. Hoe zag een dagje Colosseum er eigenlijk uit – executies van gevangenen dienden zowaar als pauzemoment. Hoe accuraat zijn verfilmingen over gladiatoren eigenlijk – laten we beleefd blijven en zeggen dat aan Fik Meijer geen begenadigd filmrecensent is verloren gegaan. Waren er eigenlijk ook vrouwelijke gladiatoren – jazeker, en ze vochten tegen dwergen of zelfs kinderen.

Boeiend leesvoer dus, zeker wanneer Fik Meijer de spannende, van doem dampende zinnen bovenhaalt. Zoals deze, wanneer hij vertelt over de executie van gevangenen in het Colosseum:

“Dicht opeengepakt in karren werden de ter dood veroordeelde gevangenen de avond voor de executies uit alle delen van de stad naar het Colosseum gereden en afgeleverd in de duistere, stinkende catacomben. Sommigen waren zo wanhopig dat ze de executies niet afwachtten maar ervoor kozen zelf een einde aan hun leven te maken. Seneca vertelt over een slaaf die plotseling zijn hoofd tussen de spaken stak van een van de wielen van de kar die hem naar het Colosseum bracht. Zijn hoofd werd verbrijzeld.”

Films en games

De conclusie is bekend: de Romeinen waren een op bloed en geweld belust volk. Anderzijds waarschuwt Meijer ons voor het wijzende vingertje. Want zijn wij er, met onze voorliefde voor actiefilms en gewelddadige games, dan zoveel beter aan toe? Brood en spelen zijn nu eenmaal van alle tijden, maar het blijft een feit dat de hang naar extremiteiten bij de Romeinen écht wel een bijzonder en moeilijk te verantwoorden fenomeen was. En dat maakt dit boek heel erg duidelijk. Dit is populaire wetenschap zoals die hoort te zijn.