IDFA 2007

| deel 3

Lijnrecht tegenover het dit jaar uitgelichte thema ‘de liefde’ staan de verhalen van de veteranen uit Irak en Afghanistan. In Operation Homecoming: Writing the Wartime Experience, de openingsfilm van het festival, beschrijven militairen hun ervaringen in het veld. De film is de moderne broer (in vorm en tijd) van Dear America – Letters Home from Vietnam (USA 1987) waar het eerste IDFA in 1988 mee opende en die nu ook weer te zien is.

Het boek, dat al eerder verscheen, en de film zijn het resultaat van een project wat het Amerikaanse National Endowment for Arts in 2004 opstartte. In workshops – onder begeleiding van schrijvers – werden militairen en hun families geholpen hun ervaringen op papier te zetten. Regisseur Richard Robbins gebruikte een selectie van tien van die korte verhalen, brieven en dagboekervaringen in de film. De verfilmde verhalen zijn geanimeerd, in scène gezet of voorzien van archiefmateriaal, en ze verbeelden de ervaringen uit de eerste hand. De ervaringen worden voorgelezen door acteurs en zijn soms versneden met het commentaar van de schrijvers zelf. Allemaal even bescheiden geven ze een kleine stem aan een wereldgebeurtenis.

Het oogmerk van het project was om op deze manier het verwerkingsproces van de militairen en het begrip van buitenstaanders te verbeteren. Want met de grote lijnen die de media ons voorschotelen is het moeilijk identificeren. Die zeggen niets over de persoonlijke beleving, de angst en de emoties waarmee de militairen zich ter plekke geconfronteerd zien. Door alle verschillende verhalen worden de in het veld te nemen beslissingen ingekleurd, en krijgen de ethische dilemma’s een gezicht.

Een schoenendoos voor later

De moderne soldaat, hoe goed uitgerust of getraind deze ook is, ziet zichzelf niet als dader en de tegenstander niet als slachtoffer. Hij is daar ook niet op voorbereid. Of zoals een van hen sprekend zegt “je doet alle gebeurtenissen die opspelen in je hoofd, in een schoenendoos voor later”. Geconfronteerd met geweld is er geen tijd voor een second opinion. In deze autobiografische en veelal poëtische verhalen staan dan ook twijfel, overlevingsschuld (survivor’s guilt) en verdriet centraal. Geheel andere emoties dan de liefde voor het vaderland zijn leidend in deze zeer persoonlijke reflecties. De liefde voor het leven maakt de emoties universeel, de soldaten van vlees en bloed en vol menselijkheid. Zo overstijgt in Road Work van Jack Lewis het verdriet van een Irakese vader alle vijandigheid. En is in het aangrijpende dagboek van Ed Hrivnak (een verpleegkundige in de luchtmacht) de onderlinge kameraadschap onvergetelijk.

Verleden versus heden

Operation Homecoming legt in de tegenwoordige tijd de ziel van de frontsoldaat open. De gekozen vormgeving dient daarbij als een vergrootglas. Die ‘inbedding’ maakt van elk verhaal een hoofdstuk, maar tegelijkertijd schept de kunstzinnige vorm afstand. Zeker de animaties werken een surrealistische beleving bij de kijker in de hand. Bovendien zijn de verhalen verstoken van enige politieke of recente historische context. Daarmee staat deze film lijnrecht tegenover Dear America, de openingsfilm van 20 jaar geleden. Die geeft vanuit dezelfde thematiek – keihard, rockend, bloedend en naar munitie ruikend – de Vietnamoorlog een plek. Voor de kijker nog steeds ongemakkelijk om te zien. Afgezet tegen elkaar laten beide films goed zien hoe filmmakers niet alleen aan mode onderhevig zijn, maar ook hoe zij een beeldtaal gebruiken die de tijdgeest reflecteert. Maar wat Dear Amerika twintig jaar geleden en Operation Homecoming nu allebei duidelijk zeggen: oorlog is emotioneel een verloren strijd. Alleen al als illustratie van een tijdsbeeld is het de moeite waard om beide films te gaan zien.