IDFA 2008

DEEL 1 | DEEL 2 | DEEL 3 | DEEL 4 | Interview Nikolaus Geyrhalter | Interview Prosper de Roos

Inhoud: Capturing Reality. The Art of Documentary | Constantin and Elena | Fuel | I Wanna Be Boss | Transit Dubai | Valentino: The Last Emperor | The Women of Sanne Sannes | Youssou Ndour: I Bring What I Love

Alleen al op papier oogt de documentaire Capturing Reality indrukwekkend: 33 documentairemakers uit veertien landen worden hierin over hun vak geïnterviewd. Raakt u ook even geïmponeerd door deze kleine greep? Albert Maysles (Grey Gardens), Errol Morris (Standard Operating Procedure), Heddy Honigmann (O Amor Natural), Werner Herzog (Little Dieter Needs to Fly), Kevin Macdonald (Touching the Void), Hubert Sauper (Darwin’s Nightmare), Nick Broomfield (Aileen: Life and Death of a Serial Killer), enzovoort. Een imposante lijst. Het leverde regisseur Ferrari zo’n zestig uur aan materiaal op – en de nodige hoofdbrekens bij de montage.

Niettemin is het haar gelukt een coherent verhaal te destilleren uit al dat materiaal. Diverse facetten komen voorbij: van de onderwerpkeuze (het onderwerp vindt de maker, en niet andersom, zo lijkt het), via het beeld (moet je als maker zelf filmen of juist niet?), tot de toepassing van ensceneringen, geluid en muziek. Maar de kracht van deze film is tegelijk het grote nadeel. Want aan prettige en interessante gesprekspartners geen gebrek, integendeel. Elke spreker heeft op zichzelf waarschijnlijk genoeg boeiends te vertellen over de films die ze hebben gemaakt en het vak in het algemeen om een aparte documentaire mee te vullen. Maar omdat iedereen aan het woord moet komen betekent het dat er niet echt heel diep op de materie ingegaan kan worden. Het oogt daardoor soms wat braaf en weinig verrassend. Niettemin is de film voor bijvoorbeeld aspirant-documentairemakers, filmstudenten en liefhebbers van het genre verplichte kost. Bovendien maken de vele fragmenten uit documentaires waarmee de gesprekken geïllustreerd worden nieuwsgierig naar die films. Eén tip: wacht nog even op de dvd. Die zal zo’n vier uur aan extra materiaal bevatten. (Marcel Westhoff)
Terug naar boven

‘Liefde is dat je met elkaar kunt opschieten’, zegt de 83-jarige Constantin. Het klinkt simpel, maar misschien heeft hij wel gewoon gelijk. Hij kan het weten, want zijn huwelijk met Elena duurt al 55 jaar. Nog altijd houden ze samen hun boerenbedrijfje in stand. Het harde werken gaat gepaard met veel onderling geplaag. Ondanks de armoede en hun vergevorderde leeftijd lijken de twee domweg gelukkig. Debutant Andrei Dascalescu observeert het dagelijks leven van het Roemeense echtpaar van een afstandje. Hij zet de camera op één punt en laat hem daar, terwijl de personages in en uit het beeld wandelen. Soms blijft een buurman met wie Constantin een gesprek voert gewoon helemaal buiten beeld. Het is een mooie manier om de kijker getuige te laten zijn van een bijzonder huwelijk. ‘Ik moet eerst doodgaan’, zegt Constantin. ‘Want jij weet precies welk kleed we aan welke begrafenisgast geven. Als jij doodgaat, heb ik geen idee wat ik moet doen.’ Hij lacht zijn gehavende gebit bloot. Elena grinnikt hoofdschuddend mee. Liefde is dat je op bejaarde leeftijd nog met elkaar kunt lachen, lijkt de conclusie van deze hartverwarmende documentaire. (Marjolein van Trigt)
Terug naar boven

Josh Tickell is een man met een missie: de wereld overtuigen van het nut om olie te vervangen door biodiesel. We zien meteen waar zijn gedrevenheid vandaan komt. Hij groeit op in het onbedorven Australië maar verhuist als tiener naar Louisiana, de geboortegrond van zijn moeder. Hij schrikt van de hier door olieraffinaderijen vervuilde kreken en rivieren, en de schrikbarend veel gevallen van kanker en vruchtbaarheidsproblemen. Josh ontdekt op een gegeven moment biodiesel als alternatief. Niet dat dit nieuw was, integendeel: de eerste dieselmotor liep eind negentiende eeuw op notenolie. Hij lanceert een campagne voor biodiesel, lijkt daar zelfs succes mee te hebben, en maakt vervolgens deze documentaire. Maar als deze net af is verschijnen er plotseling berichten die biodiesel afschrijven als alternatief: het zou immers ten koste gaan van de voedselproductie. Aan Josh’ droom lijkt abrupt een einde gekomen. En daarmee ook aan de film.

Maar Josh gaat niet bij de pakken neerzitten en voegt nieuw materiaal aan de film toe, zoals wat wellicht hét wondermiddel voor de toekomst is: algen. Daarnaast behandelt hij veel, heel veel in de documentaire, zoals de opwarming van de aarde, de banden van de politiek met de oliehandel, de relatie tussen olie- en voedselprijzen, de mysterieuze dood van Rudolf Diesel (de uitvinder van de dieselmotor), de facetten van onze olieverslaving, en de vele vormen van duurzame energie. Door al die informatie zal het de kijker zo nu en dan duizelen, maar het enthousiasme van Josh werkt aanstekelijk. Fuel is een persoonlijk en knap gemaakt pamflet van een man met een missie die tot nadenken aanzet – en wellicht zelfs tot actie. Het feit dat adviseurs van Obama Fuel hebben gezien en er volgens Tickell tijdens de verkiezingscampagne uit geciteerd is, stemt hoopvol. (Marcel Westhoff)
Terug naar boven

Kinderen in China worden hun hele jeugd doordrongen van de noodzaak om een plaats aan een topuniversiteit in China te bemachtigen. Marije Meerman volgt vijf leerlingen in het laatste jaar van hun middelbare school. Ze studeren dag in dag uit, van ’s ochtends zeven tot ’s avonds tien, om maar een goede score voor hun eindexamen te krijgen. Hun families hebben zichzelf dikwijls alles ontzegd voor deze kans. Door de eenkindpolitiek is er meestal ook letterlijk maar één kans om de rijkdom van de familie te vergroten. De druk is groot, dat is aan de gezichten van de kinderen af te lezen. De vermoeidheid straalt uit hun ogen. Het lerarenkorps is er niet veel beter aan toe. De directeur laat ze regelmatig weten dat ze zichzelf moeten schamen als het hen niet lukt om zoveel procent van de leerlingen in een topuniversiteit te krijgen.

Mensen die de hele dag zitten te leren zijn niet het meest logische onderwerp voor een documentaire. Marije Meerman weet er toch een boeiend verhaal van te maken. Mooi zijn de beelden van het schoolgebouw aan de buitenkant. Van een afstand zien de verdiepingen eruit als een soort fabriek, waarin de werknemers zich uren achtereen over hun boeken buigen. Meerman heeft eveneens oog voor details: mollige kindervingers die spelen met een balpen, de ijsberende voeten van de ouders die tijdens het examen buiten staan te wachten. Muziek van Coparck geeft het geheel een hypnotiserend tintje. Toch zakt de spanning in de loop van de film wat in, misschien omdat er zo weinig psychologische ontwikkelingen zijn. Alle leerlingen willen immers hetzelfde. Sommige zullen het krijgen, anderen niet. Het wat sentimentele einde doet afbreuk aan de strak opgebouwde film. Een van de kinderen krijgt opeens een voice-over tot haar beschikking. Het was beter geweest als ze al eerder op de voorgrond was getreden. Nu komt haar onverwachtse afsluiter nogal uit het niets. (Marjolein van Trigt)
Terug naar boven

Ineke Smits volgt een aantal cursisten van een fotografiecursus in Dubai. Hoewel ze zelf uit de gegoede klasse stammen, kiezen ze als onderwerp voor hun foto’s veelal voor de onderkant van de samenleving. Deze structuur geeft Smits de mogelijkheid om een panorama van Dubai samen te stellen, waarin zowel de Pakistaanse dagloners als de Zweedse expats een rol spelen. Ze hebben een ding gemeen: iedereen woont tijdelijk in Dubai. Zelfs de oorspronkelijke bewoners beschouwen het snel veranderende land niet als hun thuis, maar als een plek die ze op een dag hopelijk zullen verlaten.

De cursusleider lijkt niet zozeer geïnteresseerd in de technische kwaliteiten van de foto’s, als wel in de mening van zijn cursisten over Dubai. Dat maakt de fotocursus wat merkwaardig, maar wel interessant voor de documentairekijker. Smits heeft met de cursisten gemeen dat ze diverse plekken bezoekt om mooie plaatjes te schieten. Daarna springt ze weer in de auto. Wellicht doet ze dat expres, om de extreme verschillen in Dubai te benadrukken. De fotogenieke arbeiders komen niet aan het woord, de verwende expats wel. Als ze de mening van een in Dubai geboren inwoner wil weten, krijgt de goedgebekte gesluierde cursiste het woord. Niet de visser die in de lens lacht. Het lijkt alsof er twee soorten mensen zijn in Dubai: zij die de ultramoderne stad opbouwen en zij die hem bewonen. De bewoners brengen de stad tot leven, via hun werk en hun kunstuitingen. De bouwers zijn ironisch genoeg weer het onderwerp van die uitingen, of beter gezegd, het lijdend voorwerp. Transit Dubai blijkt een onverwachts verhelderende ervaring. (Marjolein van Trigt)
Terug naar boven

Al 45 jaar is Valentino Garavani één van ’s werelds beroemdste couturiers. Bijna net zo lang staat Giancarlo Giammetti, zijn zakenpartner en voormalig levenspartner, aan zijn zijde. Valentino: The Last Emperor gaat minstens zo veel over Giametti als over Valentino. Het is bijzonder dat de modeontwerper de camera’s zo dichtbij laat komen. Het levert een uniek verslag op van een wereld die we normaal gesproken alleen achter een glanzende vernislaag te zien krijgen. De werkelijkheid blijkt zoals altijd prozaïscher. Het runnen van een modelabel verschilt niet al te veel van willekeurig welke andere directeursbaan. Het gaat over geld en over PR, maar zelden over kleren. Gelukkig voor Valentino hoeft hij zichzelf niet met zulke futiele zaken bezig te houden. Dat doet Giametti voor hem. Valentino levert de indruk dat hij geen idee heeft welke zakelijke beslissingen er allemaal genomen worden. Hij komt er niet al te best van af in de film. Als een verwend, arrogant kereltje dat totaal in zijn eigen wereld leeft, komt hij alleen af en toe tevoorschijn om kritiek te leveren op datgene wat Giametti met veel moeite voor elkaar gebokst heeft. Giametti zelf is niet veel sympathieker: hij maakt handig gebruik van de camera’s om Valentino in een kwaad daglicht te stellen. Als Valentino vraagt hoe hij het eraf bracht op een persconferentie, antwoordt Giametti venijnig: ‘Die zonnebankkleur mag wel wat minder.’

Valentino: The Last Emperor geeft een hilarisch inkijkje in de wereld van de haute couture. Het is een komen en gaan van valse nichten, Europese adel, beroemdheden en modellen. Ook de hard werkende naaisters die Valentino’s jurken van pailletten voorzien krijgen hun vijftien minuten roem. Als kijker val je van de ene verbazing in de andere. Hoe walgelijk decadent de wereld van Valentino soms ook is, je kunt niet anders dan bewondering hebben voor het feit dat hij alles eerlijk vast laat leggen, inclusief de ruzies met Giametti en zijn kinderachtige gepruil, Slechts een enkele keer schiet hij uit zijn slof. Daarnaast is er natuurlijk de mode. De film geeft een indrukwekkend overzicht van vijfenveertig jaar Valentinojurken, dat oprecht bewondering verdient. (Marjolein van Trigt)
Terug naar boven

In The Women of Sanne Sannes onderzoekt Frodo Terpstra de relatie tussen fotograaf Sanne Sannes en zijn modellen. In een nogal nadrukkelijk aanwezige voice-over vraagt hij zich af wie de fotograaf eigenlijk was. Door zijn jonge dood (een auto-ongeluk maakte in 1967 een einde aan zijn leven) heeft Sannes James Dean-achtige proporties toebedeeld gekregen. De mythe wil dat hij met al zijn modellen sliep. Als Terpstra de vrouwen opzoekt, ontdekt hij dat ze over het algemeen niet seksueel geïnteresseerd in hem waren. Is de hunkering van de fotograaf voor zijn modellen dan juist de ware kracht van de foto’s?

Terpstra maakt een ietwat kunstmatige detective van zijn documentaire. In de voice-over beschrijft hij zijn bevindingen. Hij stelt verschillende hypotheses op en verwerpt ze weer. De zoektocht is onderhoudend, maar het zijn de foto’s zelf die de meeste indruk maken. Begeleid door pianist Christopher O’Riley’s interpretaties van Radioheadnummers, verschijnt het werk van Sannes in beeld. Terpstra legt de foto’s bij voorkeur tussen de herfstblaadjes of onder water, wat eerder afbreuk aan zijn film doet dan dat het er iets aan toevoegt. De interviews met de mensen die Sannes goed kenden zijn boeiend genoeg. Al te veel stilering is overbodig. (Marjolein van Trigt)
Terug naar boven

Geloof is geen populair onderwerp in de popmuziek. 2004 is ook niet het beste jaar om een album over Allah uit te brengen. De aanval op het World Trade Centre staat iedereen nog vers in het geheugen. De kritiek die Youssou Ndour in het buitenland op zijn album Egypt krijgt, is echter nog niets in vergelijking met wat hij in zijn geboorteland Senegal moet verduren. Zonder dat ook nog maar een noot van de muziek gehoord is, doen de vreemdste praatjes de rondte: Ndour zou een videoclip bij de moskee opnemen, waarbij hij omringd wordt door naakte vrouwen. Het wordt niet geaccepteerd dat een popster een cd uitbrengt over de Islam.

Youssou Ndour: I Bring What I Love is een sympathiek portret van de man met de stem van goud, zoals Peter Gabriel hem noemt. In Ndours optiek is er geen verschil tussen zingen en het geloof belijden. Hij probeert met zijn muziek de mooie kant van zijn religie te laten zien. Ondertussen zorgt datzelfde geloof tijdens de tour ook voor praktische problemen: de Egyptische bandleden willen bijvoorbeeld niet optreden als het publiek in de zaal alcohol drinkt. Elizabeth Chai Vasarhelyi volgt Ndour tijdens zijn tournee door Europa en Afrika. Zinderende beelden van het dansende publiek worden afgewisseld met shots van Ndour bij zijn traditioneel levende familie. Ze laat zien dat hij de zoveelste in een lange rij verhalenvertellers is, de zogenaamde griots. Overal waar hij komt weet hij mensen te bewegen, of ze nu wel of niet begrijpen waar hij over zingt. Ndour bewijst ook dat het niet uitmaakt: Allah en liefde zijn wat hem betreft hetzelfde. (Marjolein van Trigt)
Terug naar boven