IDFA 2008

Een blije film die een lichtpuntje is voor elke vertwijfelde kijker is elk jaar wel te vinden, maar komt dit jaar wel uit heel onverwachte hoek. In Calling E.T. gaat de Nederlandse filmmaker Prosper de Roos op zoek naar buitenaardse intelligentie. Want wat gebeurt er als wij als planeet contact maken leven buiten onze eigen planeet? Wereldwijd is er een kleine groep mensen die zich met dit onwaarschijnlijke scenario rekening houdt en zich op het onvoorstelbare voorbereidt.

DEEL 1 | DEEL 2 | DEEL 3 | DEEL 4 | Interview Nikolaus Geyrhalter | Interview Prosper de Roos

Hoe kom je aan het idee?

Ik las ooit op internet over het protocol en toen dacht ik: bestaan er naast noodplannen voor overstromingen en terroristische aanslagen ook plannen voor zoiets absurds? Na die eerste kennismaking ben ik gaan researchen en kwam uit bij deze groep. Internationaal zijn er zo’n 40 a 50 mensen mee bezig, een groep die bestaat uit wetenschappers, juristen, diplomaten, enzovoort. Ze zijn allemaal verbonden aan de Academie van Astronauten in Parijs. Het merendeel is Amerikaans, maar ze komen van over de hele wereld. Hierin ben ik gaan zoeken naar interessante protagonisten voor de documentaire.

De opbouw van de documentaire via het protocol, heb je dat bewust gedaan om de toegankelijkheid te verhogen?

Dat ook, maar ik heb natuurlijk ook gekeken waar iedereen mee bezig is. Zo is er iemand die zich vooral richt op de taal, een ander op de vraag wat het voor de mensheid betekent, weer een ander is zo gepassioneerd dat hij zijn eigen radioschotels in zijn achtertuin heeft gebouwd. Ik heb gezocht naar mensen die naast hun bijdrage ook vanuit hun persoonlijke beleving over het onderwerp konden praten. Bij dit onderwerp was het ook echt nodig om een hoop informatie te geven, anders blijft het te abstract. De belangen, verlangens en hoop van mensen, en wat het voor ons zou betekenen als mensheid.

De aarde is een kosmische gloeilamp. Het enige wat ze doen is radiotelescopen omhoog richten om iets op te vangen. De van onze aarde afgelekte signalen zweven inmiddels al bij Mars en ze gaan ervan uit dat dat ook andersom geldt. Een heel basale theorie in feite. Niets wordt uitgesloten, maar de onderzoekers gaan ervan uit dat ze via radio het eerste contact zullen maken. Maar een andere beschaving kan net zo goed een andere beheersing van de natuurwetten hebben, en eropuit trekken met ruimteschepen. Of wellicht zijn ze al onderweg.

Ben je er zelf ook anders tegenaan gaan kijken?

Ja, ik geloof wel dat er buitenaardse intelligentie bestaat. Er zijn tegen de 400 miljard sterren in ons melkwegstelsel, en er zijn ook nog eens miljarden melkwegstelsels. De kans dat wij de enige planeet zijn waar intelligent leven is heel klein. Ik zou dat heel raar vinden.

Gaan wij dat nog meemaken?

Dat weet ik niet maar ik hoop het wel natuurlijk. Ze hebben een honderdtal signalen opgevangen. De beroemdste, het WOW signal, zit ook in de film. Rond de veertig daarvan zijn ze verder aan het onderzoeken, maar die kunnen ze nog niet thuisbrengen. Probleem is dat de signalen erg kort duren. Ze moeten het langer kunnen opvangen om het voldoende te kunnen analyseren. Waarschijnlijk zijn ze afkomstig van een buitenaardse beschaving, maar het kan ook een vreemd natuurverschijnsel zijn. Let wel, ze bekijken op dit moment nog maar 1% van de sterrenhemel. Er zijn niet genoeg instrumenten om die helemaal te bekijken. De telescoop in Puerto Rico is een van de sterkste ter wereld, maar er is niet genoeg geld. Het onderzoek wordt vaak gedaan naast het astronomische werk. Dan prikken ze er een computertje bij om tegelijkertijd naar buitenaardse radiosignalen te zoeken. Er is een instituut dat werkt via private financiering en die hebben afgelopen jaar een serie van kleine telescopen gemaakt die samen krachtiger zijn dan de telescoop in Puerto Rico. Die verzameling wordt alleen gebruikt voor de zoektocht naar buitenaardse intelligentie. Ze worden onder andere gefinancierd door Microsofts Paul Allen en het bedrijfsleven.

Die willen er dus wel graag bovenop zitten?

Ja, dat is ook de reden waarom het in Amerika gefinancierd kan worden. Ze denken dat het misschien het goud of de Tefalpan van de toekomst kan zijn. De ex-klasgenoot uit het clubje van Gates is eigenlijk een uitzondering, een idealist. Hij zoekt met de telescoop van Arecibo en het systeem dat hij gebouwd heeft werkt met vrijwilligers. Mensen thuis kunnen met hun computer inloggen en meehelpen om data te helpen analyseren. Dat zijn privé-personen, studenten en ook instituten. Zijn idee was dat er een hele krachtige computer ontstaat, als maar genoeg mensen inloggen. En dat blijkt ook, want inmiddels is het de krachtigste ter wereld en wordt het project niet meer alleen gebruikt voor de zoektocht naar buitenaardse intelligentie maar ook voor bijvoorbeeld de analyse van nieuwe medicijnen. Het project waarmee ze naar buitenaardse intelligentie zoeken heet seti@home.

En de dissident, de Rus die lak aan dat protocol heeft?

In dat protocol staat dat je geen signaal in de ruimte mag sturen of mag antwoorden op een signaal van buiten voordat er internationaal overleg is geweest. Hij heeft daar maling aan en stuurt gewoon signalen de ruimte in. Daar kwam ik tijdens de research – die met tussenposen wel 4 of 5 jaar in beslag heeft genomen – achter.

Dit is mijn eerste lange documentaire. Ik heb wel kortere gemaakt, onder andere 25/01/’95 (2003). Dat is een portret over de dag dat de wereld dichtbij een een nucleaire holocaust is geweest, eigenlijk zonder dat iemand het wist. Zes mensen vertellen wat ze die dag gedaan hebben: een vrouw kreeg een borstvergroting, een ander moest zijn huis uit door een overstroming. (8W: dit incident is bekend geworden als The Norwegian Rocket Incident.)

Heb je altijd van die combinaties waarin zowel veel humor als diepe ernst zitten?

Ja, dat vind ik wel leuk (giechelt). 25/01/’95 is gemaakt voor Docuzone maar heeft maar kort in de bioscoop gedraaid. Jammer, maar qua film is Nederland wel echt een buitenbeentje in Europa en in de wereld. Wij hebben geen echt bioscoopklimaat. Dat heeft ook zo zijn invloed op hoe films worden gemaakt en hoe of ze hun weg vinden naar de bioscoop. Hier dus vaak niet.

Calling E.T. is voor Nederland 3 met de NPS gemaakt, met steun van het Nederlands Fonds voor de Film en het Fonds voor Nederlandse Culturele Omroepproducties en het COBO-fonds.

Dat zijn er een heleboel. Is het daardoor makkelijker?

Nou ja eigenlijk maar ten dele. Meer financiering betekent dat je sneller op zoek kunt gaan naar een personage in Amerika, Puerto Rico of Rusland. Maar moeilijker is dat je meer ‘kapiteins op een schip hebt’. Die fondsen lezen een script en zeggen dan ‘Ja, dat vinden we leuk, maar dit is wat minder en dat moet nog wat sterker worden uitgewerkt’. Je hebt dus met veel meer mensen rekening te houden en daar moet je je in kunnen vinden. Maar dat maakt wel dat soms een project wat langer duurt, dat is de realiteit van de Nederlandse filmwereld. Onderweg staat het soms zomaar een half jaar stil omdat het geld op dat moment op is, en je later moet terugkomen.

Was dat een probleem in de montage?

Jazeker, het was een heel gepuzzel. Met sommige dingen wijk je dan af van het script, maar tijdens het draaien moet je je ook laten verrassen. Door de Rus werden we bijvoorbeeld – met de nodige Russische gastvrijheid – op sleeptouw genomen. Je laat dat dan ook gebeuren want je weet dat je dit wil draaien. Bij andere mensen was het inderdaad zoals ik van tevoren had bedacht. Ik had ze natuurlijk allemaal al een keer ontmoet. Ik heb niks echt geënsceneerd maar soms krijg je ook echt een cadeautje wat je van te voren niet kan verzinnen. Al die mensen hadden dus in het kantoor ‘van die groene mannetjes staan’. Dat was dus echt heerlijk. Ik ben er tevreden over en de reacties zijn over het algemeen ook positief. Calling E.T. is vanaf 3 januari in het IDFA on Tour programma te zien, en in februari staat hij in Rialto (Amsterdam) geprogrammeerd. Ook komt de film in verkorte versie op tv, maar wanneer is nog onbekend. Verder hoop ik natuurlijk dat hij op zoveel mogelijk tv-stations en festivals te zien zal zijn.

Weet je al wat de volgende film gaat worden?

Ik heb wel een aantal ideeën, maar een broedende kip mag je niet storen. Ik ben twee fictie-ideeën aan het uitwerken en een documentaire-idee. Ik vind het allebei leuk want in fictie kan je weer heel andere verhalen vertellen dan in een documentaire. Een idee gaat bijvoorbeeld over een groep mensen en de dood. Af en toe maak ik ook een korte experimentele film. Ik kom van de St. Joostacademie in Breda, dus ik ben wel breed georiënteerd. Uiteindelijk maak ik natuurlijk alleen maar films over onderwerpen die mij interesseren. Dan maak je ook het mooiste werk en lever je de beste dingen.

Het is toch ook maf dat bijna niemand weet dat het protocol bestaat?

Dat is ook leuk aan documentaires maken, het is eigenlijk een korte studie. Het is een soort reis door de geest, waar je je fantasie op los kan laten. Maar je loopt wel tegen grenzen aan, want je kan niet alles verzinnen. Er moet een gemeenschappelijkheid zijn tussen ‘ons’ en ‘anderen’ om contact te kunnen maken.

Je leert ook in dat proces. Zo kwam ik er ook achter dat ik religie niet kon overslaan, gewoon omdat 90 tot 95% van de wereldbevolking religieus is. Er is maar een heel klein percentage wat niet in God gelooft en daar kan je niet aan voorbijgaan. Veel mensen verwachten dat buitenaards leven ook iets religieus, een missie of iets goddelijks met zich meebrengen. De Italiaanse filosoof komt dan vanuit zijn eigen beleving bij het Katholieke geloof uit. Met name hoe de Kerk daar tegenaan kijkt. Van het Vaticaan mag het, die hebben geen moeite met buitenaardse wezens omdat ze ook door God zijn gecreëerd. Toen de film af was heeft het Vaticaan zijn fiat uitgesproken: het is oké om te geloven in buitenaardse wezens. Het serieuze probleem – is Jezus alleen op deze planeet geweest of ook op andere en is hij gestorven voor onze zonden of ook voor die van andere planeetbewoners – is een kwestie waar ze waarschijnlijk minder snel uit zullen komen.

Iedereen laat daar inderdaad in de film zijn eigen stukje over los. In die zin is het een hele blije film. Vind je dat zelf ook?

Ja ik vind het zelf ook een hele hoopvolle en optimistische film. Maar hij heeft ook een aantal andere boodschappen. Ik hoop eigenlijk dat de mensen zich realiseren dat de film niet zozeer over buitenaards leven gaat maar meer over ons en hoe we met elkaar moeten leren communiceren. In de zin van: jongens, let op met wat we met elkaar en onze planeet doen, want it’s the only space-ship we have in this part of the galaxy. Als ik dat maar een klein beetje weet over te brengen ben ik al tevreden.