Integratiedebat voorbij aan moralisme en rancune
Een integratiedebat op niveau. Dat was de meer dan twee uur durende, spraakmakende discussie tussen Thilo Sarrazin en Paul Scheffer. Actuele problemen bedekten zij niet met de mantel der liefde, noch vergrootten zij deze uit tot apocalyptische proporties. Geen strijd der beschavingen of fatsoenskloven dus, maar argumenten onderbouwd met cijfers en studies.
De Balie in Amsterdam pakte goed uit, met twee dwarse denkers op een beladen onderwerp. De Duitse econoom Thilo Sarrazin gaf er zijn eerste optreden in Nederland. Zijn boeken Deutschland schafft sich ab (2010) en Europa braucht den Euro nicht (2012) leidden in eigen land tot veel kritiek en hoge verkoopcijfers. In dat eerste boek waarschuwt hij voor de gevaren van migratie, in het tweede voor de euro. Niet onbelangrijk: Sarrazin is vooraanstaand lid van de sociaaldemocratische SPD en was senator in Berlijn. Zijn ‘migratieboek’ kostte hem zijn baan bij de Duitse Bundesbank.
Ook Paul Scheffer weet wat het is om aan de ‘verkeerde’ kant van het publieke debat te staan. In het essay ‘Het multiculturele drama’ in NRC Handelsblad (2000) en zijn boek Het land van aankomst (2007) bekritiseerde hij de onmacht een antwoord te vinden op de uitdagingen van de multiculturele samenleving. Vooral in progressieve kringen zorgde dat voor veel opschudding. Niet in de laatste plaats omdat ook de socioloog Scheffer een gerespecteerd sociaaldemocraat en inmiddels hoogleraar in Tilburg is.
Foto Jan Boeve / De Balie
De goed ingevoerde Scheffer en Sarrazin toonden zich ideale gesprekspartners. Zij zaten voldoende op één lijn om niet te verzanden in de morele aantijgingen die binnen het integratiedebat zo snel klinken. Op cruciale punten verschilden zij niettemin van mening, wat leidde tot een enerverende discussie. Verwijzingen naar geboortecijfers, schoolresultaten en andere indicatoren over en weer lieten geen ruimte voor de rancuneuze ‘onderbuik’. Waarschijnlijk is dat ook de reden dat hun publicaties voor zoveel opschudding zorgen: ze kennen de materie, of je het nu met ze eens bent of niet.
Waar Paul Scheffer in zijn essay nog schreef dat ‘het multiculturele drama dat zich voltrekt de grootste bedreiging voor de maatschappelijke vrede’ is, koos hij in De Balie een meer gematigde toon. Aan de hand van eigen onderzoek in Amsterdam en Rotterdam concludeerde hij dat een deel van de tweede generatie migranten het beduidend beter doet dan vaak aangenomen. Over derde en vierde generatie migranten is bovendien nog weinig te zeggen, aangezien gezinshereniging pas vanaf de late jaren tachtig plaatsvond. ‘Het is een open vraag: waar zullen generationele veranderingen toe leiden?’ Al met al verschilt de huidige ontwikkeling rond tweede generatie migranten dus weinig van, bijvoorbeeld, eerdere Duitse of Chinese migrantenstromen naar de Verenigde Staten.
Scheffer reageerde daarmee op de stelling van Sarrazin dat Europa vergrijst, terwijl laagopgeleide migranten zich wel in hoog tempo blijven voortplanten. Het dalende geboortecijfer dat al in de jaren zestig in Duitsland inzette, wordt slechts gecorrigeerd door de grote gezinnen van Afrikaanse en vooral Islamitische migranten. Zij zijn oververtegenwoordigd in criminaliteitscijfers en doen het slecht op school, stelde Sarrazin. ‘Hoe hoger de opleiding, hoe lager het geboortecijfer’. Vooral dit verband tussen intelligentie en etniciteit of cultuur – en de maatschappelijke implicaties daarvan – zorgde in Duitsland voor beroering.
Inzicht
Scheffer positioneerde zich als degene die na jaren van studie de situatie beter overzag. ‘Ik begon waar jij begon,’ sprak hij tot Sarrazin, ‘maar het bewijs dat ik vond, maakte mij voorzichtiger. Of optimistischer, zo u wilt.’
Foto Jan Boeve / De Balie
Ook toonde Scheffer zich een pragmaticus. Op de vraag van gespreksleider Yoeri Albrecht (directeur van De Balie) wat de regel voor toekomstige migratie moet zijn, was Sarrazin helder: ‘Geen migratie meer uit Afrikaanse of Midden-Oosterse landen, en zorg dat de migranten die hier al zijn beter integreren en assimileren.’ Scheffer’s antwoord was driedelig. De problemen van tweede generatie migranten op plaatsen als de Parijse banlieus, maar ook in Amsterdam, mogen niet van de maatschappelijke radar verdwijnen, maar vergeet ook migratie binnen Europa niet. Scheffer: ‘We moeten niet dezelfde fout maken als voorheen. Ik denk dat veel migranten uit Oost-Europa hier uiteindelijk zullen blijven, daar moeten we ons op voorbereiden.’ Voor de selectie van niet-Europese migranten kunnen we volgens hem een voorbeeld nemen aan landen als Canada en Australië. ‘We moeten selecteren op wat de samenleving nodig heeft: doktoren, IT’ers en uitwisselingsstudenten bijvoorbeeld.’
Belemmerd door de verzorgingsstaat
Op andere vlakken waren de twee eensgezind. Over Europa, bijvoorbeeld. Hoewel Sarrazin in zijn laatste boek het failliet van de euro schetste, accepteerde hij (enigszins verholen) weldegelijk een verenigd Europa. ‘Schengen is de essentie van dit Europa, maar dan moeten de buitengrenzen wel gesloten zijn.’ Scheffer instemmend: ‘De Europese Unie maakt buitenlandse politiek tot binnenlandse politiek.’
De twee sociaaldemocraten waren ook helder over de rol van de verzorgingsstaat: die belemmert integratie. Zo zijn Amerikaanse moslims, stelde Sarrazin, zelden onderwerp van maatschappelijke discussie. ‘Dat komt omdat de Verenigde Staten geen verzorgingsstaat hebben, dat zorgt voor een ander type migranten. Mensen moeten daar werken om te overleven’. Scheffer daarop: ‘We moeten ons afvragen of de verzorgingsstaat mensen demobiliseert. Het is uniek dat zoveel migranten, die hier kwamen om te werken, nu zonder werk zitten. We hebben migranten afhankelijk gemaakt.’ Sarrazin: ‘Wij boden hen het paradijs, ik neem hen niet kwalijk dat zij dat accepteerden.’
‘Je houdt niet van dit land!’
De discussie maakte ook bij het publiek het nodige los. Op een vraag uit het publiek, waarom we niet alle moslims de toegang tot het land ontzeggen, gaf Scheffer een genuanceerd antwoord. ‘Waarom ga je niet weg, je houdt niet van dit land!’, riep de man Scheffer daarop geëmotioneerd toe. Dan blijkt weer hoe moeilijk beide commentatoren te plaatsen zijn: kritisch over migratie, zonder zich te bedienen van populistische retoriek. Over integratie en de Islam in Nederland is het laatste woord dus nog lang niet gesproken. Maar Sarrazin en Scheffer bewezen dat deze discussie ook op niveau en onderbouwd met argumenten te voeren is.
