Charismatische kolossus van de Amerikaanse literatuur

Het festival Literaire Meesters presenteert tweejaarlijks een programma dat geheel gewijd is aan één grote schrijver uit de wereldliteratuur. Pessoa, Lorca en Slauerhoff kwamen in eerdere edities voorbij, nu is Hemingway aan de beurt. In Tivoli Vredeburg wordt het festival geopend in een uitverkochte zaal. Drie Nederlandse schrijvers, en bevlogen Hemingway bewonderaars, bediscussiëren de vele kanten van deze iconische man. Het hoogtepunt van het programma is een lezing van Monty Python-acteur Michael Palin over de vele reizen die Hemingway in zijn leven maakte. Het enthousiasme is groot en de kennis gedetailleerd. Maar lang voor het einde van de avond begint echter een vraag te dagen: gaat dit festival over de schrijver of de persona Hemingway?

‘Het gebeurt zeer weinig dat bij een literair evenement zoveel mannen in de zaal zitten’, merkt schrijver Jan van Mersbergen op vanaf het podium. Nadat de mannen en vrouwen in het publiek elk hebben geklapt, is de conclusie dat inderdaad meer dan de helft man is. Naast van Mersbergen zitten nog drie andere mannelijke sprekers en op het festivalprogramma van de komende dagen staan eigenlijk ook voornamelijk mannen. Dat is mogelijk te verklaren met het feit dat Hemingway een zogenaamde man-man was, of sterker nog, hij was zelfs ‘The Man’ (uitspreken met een dik Amerikaans accent) volgens de organisator van het festival, Michaël Stoker.

Zacht, ingetogen en invoelbaar

Gedurende de avond wordt gesproken over de reizen die Hemingway maakte, de vele littekens en vrouwen die hij onderweg verzamelde en over de depressie die hem uiteindelijk fataal werd. Kortom, alles wat het fenomeen Hemingway tot stand bracht. De avond lijkt te kort voor de panelleden om alles te kunnen bespreken. Joris Smeets, die een boek over Hemingway in Parijs schreef, onderzocht zelfs hoe Hemingway een idool werd. Maar hoe zit het met de boeken die de grondslag waren van de populariteit van deze schrijver?

Het is vooral Van Mersbergen die in de werken van Hemingway geïnteresseerd is. Hij noemt de teksten van de schrijver zacht, ingetogen en invoelbaar. Hij probeert de ritmische schrijfstijl van Hemingway over te brengen door uit  een van zijn grootste werken, For whom the bell tolls (Voor wie de klok luidt), voor te lezen. In het Nederlands, want ‘mijn Engels is zelfs te gebrekkig voor Hemingway.’ Van Mersbergen is meteen ook de enige deze avond die het werk van de meester ten gehore brengt. ‘Dat is voor mij Hemingway,’ zegt de schrijver die zijn eigen boek door de Amerikaan liet inspireren, ‘veel meer dan bijvoorbeeld zijn leven in Parijs’. 

Dat Hemingway’s populariteit veel verder gaat dan zijn boeken is niet alleen een fenomeen van dit festival: cafés over de hele wereld memoreren een bezoek van Hemingway met een plakkaat, in Afrika is het mogelijk Hemingway-safari’s te volgen en in Utrecht is er het Hemingway-restaurant. Internationale koploper in de idolatrie van Hemingway als man is echter de jaarlijkse lookalike-wedstrijd in Key West, Florida, waar Hemingway jaren woonde: honderden mannen met grijze baarden en kabeltruien die strijden om een bokaal.

Verlangen naar avontuur

De grote publiekstrekker van de openingsavond in Tivoli Vredenburg is echter niet alleen held Hemingway zelf. Het festival wist immers Palin naar Utrecht te halen. Sommige mensen in het publiek lijken niet eens Nederlands te spreken; zij zijn hier alleen om Palin te zien. Als duidelijk wordt waar in de zaal het komediefenomeen zit, buigen vele hoofden over de rand van het eerste en tweede balkon om alvast een glimp van hem op te vangen. Zou het kunnen dat Palin nog populairder is dan Hemingway zelf? ‘Helaas heeft Palin na afloop geen tijd om te signeren,’ is een van de eerste dingen die Stoker meldt bij het openen van het festival, ‘maar als u snel bent liggen er een paar gesigneerde exemplaren in de boekhandel in de foyer’.

Voor BBC reisde Palin in de voetsporen van Hemingway de wereld over. Fragmenten daarvan worden deze avond ter afwisseling van de sprekers getoond. Palin bij een neergestort vliegtuig in Oeganda, Palin in Hemingway’s oude flat in een achterbuurt van Parijs. En nu dus Palin in Utrecht. De Britse komiek ontdekte Hemingway als tiener op een kostschool. ‘Hij hielp me mijn literaire maagdelijkheid verliezen’ vertelt de Brit. ‘Zoals alles Amerikaans, was hij zó cool.’ Palin vertelt uitgebreid over zijn reizen, en daarmee over het leven van Hemingway. Verhalen vol details, Amerikaanse accenten en grappige anekdotes doen de zaal al snel zelf verlangen naar grootse avonturen. Palin weet het goed samen te vatten door Hemingway ‘de charismatische kolossus van de Amerikaanse literatuur te noemen.’

Een mekka voor veinzers

Het bijna twee weken durende festival gaat gepaard met de publicatie van Een mekka voor veinzers, een collectie van niet eerder vertaalde verhalen en columns van Hemingway zelf en diverse essays over zijn leven en werk. Hans Bouwman, ook een van de panelleden van de avond, schrijft hierin over de collectie littekens die Hemingway over de jaren verzamelde. Palin bezoekt het dorp waar Hemingway gestationeerd was tijdens de eerste wereldoorlog.

Het festival loopt nog tot 4 december. De meeste mensen die vanavond aan het woord kwamen zijn later in het programma ook nog terug te vinden. Er zijn verschillende lezingen en daarnaast worden meerdere verfilmingen van Hemingway’s werk vertoond. Tot slot bestaat er ook nog de kans mee te doen aan Literaire Meesters’ eigen versie van de Hemingway lookalike-wedstrijd.