’t Barre Land: op toneel kan alles!

Traditie?!

’t Barre Land is een bijzonder gezelschap. Zonder artistiek leider of bepalende regisseur brengen zij als duurzaam collectief hun voorstellingen sinds 1990 op de planken. Zo dragen zij allen verantwoordelijkheid voor het repertoire. Voor dit gezelschap is theater geen product, maar een continue ontwikkeling van vragen stellen, bewerken en perfectioneren van voorstellingen. Het onderzoeken van of het herdefiniëren van de toneeltraditie vormt voor hen een net zo grote uitdaging als het spelen of maken van onbekende stukken. Het gezelschap speelt met de vastgeroeste conventies van het theater. Bij alles plaatst ’t Barre Land een vraagteken: bij de tekst en zijn plaats in de theatergeschiedenis, de rol van de acteur, de rol van de ruimte. Zelfs bij de plaats van de toeschouwer.

April is the cruellest month

Van 15 november tot en met 19 november speelde ’t Barre Land in het Grand Theatre in Groningen. De eerste drie avonden waren voor April is the cruellest month – een assemblage, gevolgd door Torquato Tasso. Een intieme zaal, niettemin groot genoeg voor de aaneenschakeling van stukken waaruit April bestaat. Je neemt plaats en de voorstelling begint; vrij vroeg daarna word je echter uitgenodigd om op het podium een drankje te komen halen. Het heeft een vervreemdend effect op de toeschouwer. Je voelt je ongemakkelijk – het podium is toch van de acteurs? – maar het is verbazingwekkend te constateren dat het ongemakkelijke gevoel snel verdwijnt zodra je een voet in het domein van de acteurs hebt gezet. De toeschouwer is een actief onderdeel van het stuk geworden en je wordt je bewust van je rol in het geheel.
April is een assemblage van verschillende toneelstukken. Stukken die te kort zijn voor een avondvullende voorstelling. ’t Barre Land waagde het om al deze stukken te versmelten tot één lange voorstelling. En eigenlijk pakken ze hiermee een oude theatertraditie op; vroeger werden er voor en tijdens de verschillende bedrijven van een toneelstuk kleine stukken opgevoerd. Een traditie wordt in ere hersteld maar het gezelschap geeft er een geheel eigen draai aan. Het eerste stuk van de avond was Acte sans paroles van Samuel Beckett. Een fraaie opening, mede door de sterke acteerprestatie van Ingejan Ligthart Schenk. Als het stuk is afgelopen gaan de spelers niet van het toneel af. Ze treffen voorbereidingen of ze blijven wachten tot ze aan de beurt zijn. Alles gebeurt dus op het toneel. Verhullen is er niet bij en past ook niet in de filosofie van het gezelschap. Alles is in ontwikkeling en alles moet te zien zijn. Het geeft een bijzondere dynamiek aan de voorstelling.
Een van de betere stukken zowel qua acteerprestatie als tempo was de Treurspeler tegen wil en dank van Anton Tsjechov. Wederom wordt hier met de toneelconventies gespeeld. De hoofdrolspeler is een man, maar wordt in deze vertolking uitstekend neergezet door Anouk Driessen. Echter niet alle stukken konden een fijn tempo combineren met een goed acteerspel. Perception van Philip Roth is een langzame en weinig boeiende recitatie van de tekst geworden, waardoor het iets van een droge literatuurles kreeg in plaats van een boeiende dialoog tussen de twee spelers. Daarentegen is deze versie van Pitten van Herman Heijermans in één woord hilarisch te noemen. De souffleur, een rol van Ingejan Ligthart Schenk, blijft stoïcijns de chaotische acteurs helpen en die wisselwerking werkt op de lachspieren.
April is the cruellest month is een bijzondere voorstelling. De structuur van het stuk geeft het ensemble de mogelijkheid alle aspecten van de theaterkunst te etaleren. Vastgeroeste opinies over de rol van de toeschouwer, over de inrichting van het podium en over de toneeltraditie worden met deze voorstelling op losse schroeven gezet. ’t Barre Land kan het ontregelende effect echter niet in alle onderdelen laten voelen en dat is jammer.

Torquato Tasso

De andere avonden werd Torquato Tasso – een toneelstuk van Johann Wolfgang Goethe opgevoerd. Een heel ander stuk dan April – voornamelijk door de structuur van het toneelstuk. Torquato Tasso speelt zich helemaal volgens de klassieke regels af op één locatie, met dezelfde spelers en een chronologische opbouw. ’t Barre Land heeft dit stuk negen jaar geleden voor het eerst gespeeld. Nu hebben ze het stuk opnieuw tegen het licht gehouden en zelfs voorzien van een nieuwe enscenering en vertaling.
Wat was de noodzaak om dit stuk na negen jaar weer op te voeren? ’t Barre Land is zich steeds meer als een repertoiregezelschap aan het ontwikkelen en in die zin past het om een eerder gespeeld stuk weer eens onder de loep te nemen. Naast deze interne – dus vanuit de ontwikkeling van het gezelschap – noodzaak, diende er zich ook één aan van een vakbroeder. Ivo van Hove, artistiek leider van Toneelgroep Amsterdam, nodigde via zijn aan het begin van het nieuwe theaterseizoen uitgesproken rede De Staat van het Theater zijn collega’s uit om na te denken over een theater van de eenentwintigste eeuw. Zijn statement lokte nogal wat reacties uit. In plaats van een ingezonden brief voeren de makers van ’t Barre Land Torquato Tasso op om daarmee hun visie op het theater van de toekomst te geven. Het gaat erom wat er zich op het toneel manifesteert en hoe kun je dat beter doen dan door de voorstelling weer op te voeren?
Niet alleen ’t Barre Land heeft negen jaar aan deze voorstelling kunnen sleutelen, ook Goethe deed er negen jaar over voordat het stuk af was. Aan het hof van Alfons de Tweede, hertog van Ferrara (gespeeld door Vincent van den Berg), ontspint zich een fascinerende intrige. De dichter Torquato Tasso heeft net zijn mooiste gedicht ingeleverd als Antonio Montecatino, een politicus, ten tonele verschijnt. De twee mannen komen in een twistgesprek terecht. Een confrontatie tussen verschillende domeinen volgt: esthetiek versus politiek, emotie versus ratio en de kunst versus het leven. In een prachtige jambische vertaling worden die spanningen uiteengezet.
In het begin van het stuk blijft het compleet donker. Je hoort de tekst wel, maar kunt de acteurs bijna niet onderscheiden. Een fascinerende ervaring: de zwaarte van de tekst wordt meteen invoelbaar en dat geeft je de concentratie mee om de hele voorstelling te letten op de woorden. In het verdere verloop van de voorstelling vormt de sobere enscenering een prachtige tandem met het spel van de acteurs. Martijn Nieuwerf, die de rol van Tarquato Tasso op zich heeft genomen, weet door de nuance in zijn spel te overtuigen. De wispelturige inborst van de dichter weet hij treffend te verbeelden. Zijn opponent, Antonio Montecatino (een rol van Ingejan Ligthart Schenk), is het tegenovergestelde, eerder statisch en rationeel. Helaas weet hij hierin niet echt te overtuigen; zijn spel is onduidelijk en verwarrend. Gelukkig wordt dat grotendeels goed gemaakt door de hele groep. Het antwoord van ’t Barre Land op Van Hove’s statement ligt hierin besloten: het is mogelijk onderling onverenigbare gebieden van de menselijk geest en het menselijk handelen op toneel te brengen zonder te streven naar een bepaalde duiding. Je moet kijken of het geslaagd is als kunstwerk en daartoe word je als toeschouwer uitgenodigd.

Zelfreflecterend toneel

In de pauze van het stuk Torquato Tasso kon je getuige zijn van een gesprek tussen de acteurs. Ze becommentarieerden elkaars spel en het leek erop of zich ook hier nieuwe inzichten ontwikkelden. De voorstelling is na negen jaar nog niet af en daar moet je ook niet naar streven, vindt ’t Barre Land. Je bent als toeschouwer getuige van alle stadia van de toneelstukken. De toeschouwer krijgt een beeld van de machinerie van de theaterkunst; het is toneel dat zich bewust is van zijn mogelijkheden, zijn beperkingen, zijn rol in het theaterlandschap en dat is een hele uitdaging. Een uitdaging voor eenieder die zich daartoe wil zetten, want het vergt wel enig uithoudingsvermogen.

Kijk voor meer informatie en de speellijst op de site van ’t Barre Land