Sobere Mephisto gaat recht naar het hart

Dat is het punt waar het om draait in Mephisto, het toneelstuk naar de roman (1936) van Klaus Mann: moet een kunstenaar in politiek roerige tijden partij kiezen, of staat kunst volledig los van politiek? Hilters rechterhand Göring krijgt de provinciaalse acteur Hendrik Höfgen zo ver dat hij alles opgeeft om beroemd te worden in Berlijn, het Walhalla voor kunstenaars, net zoals de duivel in Faust een wetenschapper overhaalt om zijn ziel in te ruilen voor rijkdom, macht en succes. In deze Mephisto verliest de draaikont Höfgen daarmee alle waardigheid.

Minimaal

Klaus Manns Mephisto is in de jaren tachtig door de Franse theatergrootheid Ariane Mnouchkine bewerkt voor toneel. Daarvan is een prestigieuze film gemaakt, en in Nederland bracht het Publiekstheater het stuk eerder in een grootse uitvoering. Maar de huidige Mephisto is een kleinschalige: zeven acteurs in een minimaal decor, die ieder meerdere rollen op zich nemen. Wel sterke acteurs, zoals Huub Stapel (die we eerder dit theaterseizoen zagen in Democraten) in de rol van Hendrik Höfgen, en Derek de Lint als Hermann Göring.

Verboden

De kunstenaar die zijn ziel verkoopt was voor de schrijver Klaus Mann in 1936 een uiterst actueel thema. Zelf was hij homoseksueel, zijn vader was de Nobelprijswinnende schrijver Thomas Mann, en beider geschriften werden door de nazi’s verboden. Om hen heen konden kunstenaars kiezen tussen meedoen met de nazi’s of een enkeltje Amerika. In Mephisto vertelt Klaus Mann het verhaal van de acteur met wie zijn zus Erika ooit getrouwd was. Die acteur liet zich van een links Hamburgs toneelgezelschap weglokken naar het Berlijnse hol van de nazi’s.

Tijdsbeeld

Bewerker en regisseur Paul Binnerts laat Mephisto waar hij bij Klaus Mann is: in het Duitsland van de jaren twintig en dertig. Dat doet hij heel mooi, sober, klein en ingetogen. Met simpele projecties op het achterdoek, om aan te duiden in welk jaar we zijn of welk toneelstuk Hendrik Höfgen speelt. Een aantal Duitse liedjes, telkens gezongen door een enkele acteur, geven een mooi tijdsbeeld, waarin we geleidelijk worden meegevoerd van de armoede in de jaren twintig naar de ‘oplossing’ die de nazi’s bieden in de jaren dertig. Er zijn geen grote gebaren, geen heisa en geen knallende conflicten. Alle aandacht gaat uit naar het simpele verhaal van de acteurs, van wie vooral een gedreven Huub Stapel als Höfgen, en Jara Lucieer en Nelleke Zitman in diverse vrouwenrollen ontroerend zijn. En het werkt, deze voorstelling gaat recht naar het hart.

Gemiste kans

Een gemiste kans is alleen dat er geen enkele link wordt gelegd met de actualiteit. Het thema van de kunstenaar die zich liever aanpast dan dat hij zijn nek uitsteekt is immers uiterst actueel. Denk maar aan de zelfcensuur van cartoonisten, die niet meer over Mohammed durven te beginnen uit angst voor represailles. Daaruit kun je, net als uit deze Mephisto, concluderen dat kunst nooit helemaal los staat van politieke keuzes.

Mephisto is dit seizoen te zien tot en met 22 mei 2006. Klik hier voor de speellijst.