Aangrijpende toneeladaptie van Amerikaanse bestseller
Onder regie van Ivo van Hove heeft ITA een schitterende theaterbewerking gemaakt van Een klein leven, de Amerikaanse bestseller over vier vrienden in New York. Het leven van één van hen, Jude, is de kern van het verhaal. Deze toneelbewerking ontroert maar maakt je ook gefrustreerd door de niet aflatende pijn die hij ervaart, waardoor je je aan het eind van het stuk net zo voelt als de liefhebbende maar wanhopige vrienden van Jude.
Ivo van Hove had de wereldwijd uiterst succesvolle roman A Little Life van de Amerikaanse schrijfster Hanya Yanagihara al van twee verschillende kanten ontvangen, maar nog steeds niet gelezen; hij is nou eenmaal een van de drukstbezette regisseurs ter wereld. Toen ontving hij een derde exemplaar, dit keer van Yanagihara zelf, met het verzoek of hij wilde overwegen het tot een toneelstuk te bewerken. Aldus geschiedde.
Het begin is gezellig: de vrienden zijn bij elkaar, er is muziek, een joint doet de ronde, er worden biertjes gedronken en er is lekker eten. Er wordt wat gegrapt over Jude en zijn geheimzinnigheid. ‘Wanneer mogen we nou eindelijk eens weten wat er met je benen aan de hand is?’ Jude wordt omringd door mensen die veel om hem geven, maar zich blootgeven kan hij niet. Daarvoor is hij in zijn jeugd te veel beschadigd, zo wordt langzaam duidelijk. Hij blijkt te vondeling zijn gelegd tussen het afval en opgegroeid in een klooster waar hij seksueel misbruikt en mishandeld werd. Later is hij door één van de monniken als kindprostituee aan het werk gezet, en na diens dood door anderen misbruikt en uiteindelijk door een psychopaat opgesloten en met een auto overreden. Hoe vaak Ana, de maatschappelijk werkster die als enige zijn verhaal kent, zegt ‘het is jouw schuld niet’, het maakt niet uit. Jude vindt zichzelf smerig en niemand mag zijn verleden kennen.
Magistraal
Jude’s etniciteit is ambigu, hij wordt door anderen mooi genoemd (wat hij zelf natuurlijk niet vindt), fragiel, met een bijzondere lichtgekleurde huid. Ramsey Nasr die als eerste acteur ter wereld Jude vertolkt is niet fragiel en heeft evenmin een gekleurde huid. Wonderlijk is dat het er totaal niet toedoet, Nasr is magistraal als Jude. Tegelijkertijd verandert zijn interpretatie niets aan mijn eigen fantasie over de Jude van het boek.
Het toneelbeeld is uitermate sfeervol: een grote ruimte met aan de ene kant een keuken waar Harold, Jude’s leraar en latere adoptievader, constant de heerlijkste gerechten staat te bereiden en aan de andere kant de werkplekken van vrienden Malcolm, architect en JB, een succesvol schilder. Er is een lange bank waar acteur Willem, Jude’s beste vriend en latere minnaar, teksten doorneemt en aan beide zijden van het toneel worden gigantische filmbeelden van New York getoond waarbij het opvalt dat er heel weinig mensen te zien zijn. Jude maakt graag eenzame wandelingen door de stad.
Snijden
In het midden van het toneel staat een witte wastafel, Jude’s altaar. Hij heeft een obsessief ritueel om met gevoelens om te gaan, of het nou gaat om de niet aflatende herinneringen aan vroeger of de juist misschien nog wel pijnlijkere gevoelens van hedendaags geluk: hij snijdt zichzelf met een scheermesje. Het zijn de enige momenten in de voorstelling waarop hij ontspannen en bevrijd is. Wanneer het bloed uit zijn arm spuit dan wordt zijn gezicht in extase bijna orgastisch, als een junk die zichzelf zijn fix toedient.
Wat op het toneel meer opvalt dan in het boek is dat Jude omringd wordt door hetzij sadisten, hetzij mensen die van hem houden en hem willen helpen. De enige die daar soms van afwijkt is JB, op een speelse manier vertolkt door Majd Mardo. Hij doet dingen die Jude niet wil, zoals hem fotograferen of hem schilderen in een kwetsbare houding. JB doet Jude pijn door onder invloed van drugs diens manier van lopen belachelijk te maken en als hij hoort dat Willem en Jude geliefden zijn is hij openlijk jaloers. Dat egoïsme schokt maar is ook een opluchting en doet denken: wat als Jude’s andere vrienden wat minder voorzichtig zouden zijn geweest, wat minder op hun tenen hadden gelopen, zou dat niet beter voor hem zijn geweest? Maar om dat te denken over een imaginair personage met een imaginair leven toont vooral aan wat een meesterwerk Een klein leven is.
Een boek van meer dan zevenhonderd bladzijden kan je niet in zijn totaliteit in vier uur laten zien. Van de succesvolle, sterke, ‘gezonde’ Jude zien we nauwelijks iets en van de levens van zijn vrienden helemaal niets. Toch is deze eerste toneelversie van Een klein leven een van de mooiste Nederlandse voorstellingen die ik ken: warm, intens, schokkend en uiterst pijnlijk.
