Liefdesstroom naar Griekenland

Woordkunstenaar avant la lettre

Als Wim Willems, tevens emeritus-hoogleraar sociale geschiedenis (Universiteit Leiden), net zo boeiend kan oreren als hij kan schrijven, dan moeten die collegezalen toch bomvol zitten. Wanneer Willems in de pen klimt, is hij niet meer te stoppen. Iedere zin is doordrenkt van de stijlfiguren en beeldspraken, weloverdacht en een gedicht op zichzelf. Willems is een woordkunstenaar ten voeten uit. Niet alleen worden er archaïsmen uit de oude doos getoverd, maar de lezer stuit ook op enkele neologismen. Willems beschrijft iedere handeling die zich voltrekt of heeft voltrokken. Tevens gaat er geen landschap aan hem voorbij. Hij schildert het vanuit zijn geheugen voor ons na.

Aan de ene kant is het mooi hoe beeldend Willems schrijft. Aan de andere kant is het haast een valkuil voor hem: de mooischrijverij is niet echt gedoseerd. Valt het hem kwalijk te nemen? Nee, want als een auteur de kunst verstaat om alles wat in zijn binnenste zit, te verpakken in de meest stilistische hoogstandjes, zou het gek zijn om het na te laten. Toch valt er wel één reden te bedenken. Als alles met veel detail wordt beschreven en dan ook nog eens in figuurlijk taalgebruik (dat ook een vertaling behoeft), vertraagt dit menige lezer. Van de lezer wordt dan ook het een en ander verlangd: een uitgebreide woordenschat, voorkennis over de kunst en geschiedenis (van Griekenland en daarbuiten), een hoog leesniveau, een goed concentratievermogen (wie de context van één zin niet ontrafelt, zal zich snel onbeholpen voelen) én veel interesse in het leven van de schrijver zelf.

Dagboekfragmenten

Natuurlijk, een mythe over Griekenland wordt niet geschuwd en breed uit de doeken gedaan, maar het boek leest voornamelijk als een soort dagboek. De lezer ontdekt hoe het eiland Amorgos Annemarie en Wim steeds blijft aantrekken. Alsof een aantal sirenen hen met lokroepen terughaalt. Dat heeft zo zijn redenen: niet alleen het heerlijke eten, de muziek en de pracht en praal van de aanwezige natuur, maar voornamelijk de eilandbewoners maken het tot een eiland dat je niet meer loslaat (en ook niet wil loslaten).

Er zijn talloze ontmoetingen met eilandbewoners in dit boek beschreven. De vriendschap met Stathis Konstantopoulos is het hechtst, en Willems onderhoudt jarenlang contact met deze vriend, ook door middel van brieven. Net als met andere Grieken wordt er met hem een jarenlange correspondentie op nagehouden. Helaas zijn niet alle ontmoetingen even positief, maar het is opvallend hoezeer Willems een goed gemoed blijft houden. Hij en zijn vrouw komen als uiterst sympathieke mensen over, die laten inzien dat je altijd in staat bent om buiten de grenzen van je biologische familie een eigen familie samen te stellen. En dat je je ook op andere plekken op de wereld thuis kunt voelen, zoals in het door het echtpaar gekoesterde restaurant To Limani.

Wat helpend was geweest, in de hele wirwar van namen, was een tijdlijn of een kleine introductie van personages vooraf. De lezer is zo hard bezig met het interpreteren van iedere zin uit dit lange relaas, dat het best veel gevraagd is om ook de vriendenkring van Wim en Annemarie bij naam te leren kennen. Hoewel het boek een vrij chronologische opbouw kent, wordt het af en toe lastig als er een tijdsprong wordt gemaakt of als er zich een soort droomachtige situatie voordoet (en de schrijver dan ook eerlijk toegeeft dat het dan wel een droom of een nachtmerrie betreft).

Inkijkje in het eilandleven

Dat het boek af en toe ook het informele karakter van een dagboek heeft, wordt duidelijk als de schrijver soms net iets te persoonlijke ontboezemingen uit (zoals indringende en gekke dromen). Er wordt weinig feitelijke informatie over het eiland vermeld, want het gaat altijd nog om de subjectieve beleving van Willems zelf. Wel geeft het boek een goed inzicht in hoe het leven er op een eiland aan toe gaat en hoe de bewoners naar de mensen van buitenaf kijken. Als buitenstaander weet Willems goed te integreren, zo tussen de soms ietwat chaotische of mensenschuwe Grieken, maar hij zal altijd een gast blijven in een land, hetzij een zeer welkome gast.

Het is opvallend dat Willems en zijn vrouw, in een tijd waarin reislustige avonturiers overal heen kunnen rijden, treinen of vliegen, bleven terugkeren naar één specifieke plek. Of het nu komt door een stukje zekerheid dat die plek biedt (in dit geval: een eiland dat min of meer stil blijft staan in de tijd) of door de utopische receptuur (vriendelijke mensen, zon, zee en rust), het is bijzonder dat Willems dit jarenlang heeft mogen ervaren met een vaste reiscompagnon. Met een ongeëvenaarde schrijfstijl weet hij een prachtige liefdesgeschiedenis op te tekenen.

We hadden hem meer jaren gegund om samen met zijn vrouw te genieten van het idyllische eiland, maar helaas liep dat anders. Gelukkig kan hij zich wentelen in de prachtige herinneringen aan het eiland, die nu niet alleen op foto’s staan afgedrukt, maar ook op papier. Iedereen die deelgenoot wil worden van de observaties van Willems, kan zich niet snel genoeg haasten naar de boekwinkel. Het boek leest als een zeer prettige ‘blog’ van een kampioen in woorden schikken, die kan toveren met de inkt die hij tot zijn beschikking heeft.