Donkere nachten en heldere sterren

Eugène Bosch (de dichter), 1888. Musée d’Orsay Parijs

Kunstexpert of absolute leek; iedereen kent Vincent van Gogh (1853-1890). Maar in de tentoonstelling Van Gogh en de kleuren van de nacht wordt het werk van de kunstenaar in een heel nieuw daglicht getoond. Of eigenlijk in het donker gezet: de expositie draait om een geliefd onderwerp van Van Gogh, de schemering en de nacht. De grootsheid van de natuur, de intimiteit en de nacht als brenger van rust, bezinning en creativiteit waren voor Van Gogh belangrijke motieven om de nacht in al zijn aspecten vorm te geven in zijn schilderijen. Hoe hij dit deed, welke kleuren, vormen en onderwerpen hij hiervoor koos wordt in de tentoonstelling getoond in vijf thema’s.

De zaaiers

Een bezoek aan de tentoonstelling wordt beloond door de aanwezigheid van zelden in bruikleen gegeven topstukken uit verschillende (internationale) collecties. Hierdoor kunnen er unieke combinaties van werken worden gemaakt. Zo zijn in de afdeling De stem van het koren verschillende schilderijen met een zaaier in het vallende avondlicht naast elkaar te bewonderen. Een motief dat Van Gogh van zijn grote inspiratie Millet had overgenomen. Voor Van Gogh stond de zaaier voor de brenger van het leven en hij was gefascineerd door boeren en de steeds terugkerende cycli van de oogst waar hij een grote symboliek in zag.

De zaaier, 1888. Stichting Collectie E.G. Bührle, Zurich

Op het eerste werk uit 1888 verraadt alleen de aanwezigheid van de maan dat het hier om een avondscène gaat. Van Gogh gebruikte felle, uitgesproken kleuren om het landschap in maanlicht vorm te geven. In een iets later werk met gelijke thematiek kiest Van Gogh voor een meer sober palet waardoor het tijdstip van de scene in de avondschemering eenvoudiger te duiden is. Zelf was de kunstenaar bijzonder tevreden met de uitkomst van dit laatste werk, hij maakte daarom een tweede kleinere, gelijke versie voor zijn familie die naast het origineel getoond wordt.

Starry nights

In De poëzie van de nacht zien we vervolgens hoe Van Gogh zijn interesse verlegt van de vallende schemering naar de duistere nacht. De donkere luchten riepen een gevoel van eeuwigheid op bij de schilder die troost vond onder de weidse sterrennachten van Arles en Saint-Rémy. Van Gogh koos voor de geel- en blauwtinten van kleurexpert Delacroix om zijn nachten de expressie en grootsheid te geven die hij zelf ondervond. Toeschouwers zien dit in het meesterwerk De sterrennacht (MoMA) dat een prominente plek inneemt op de tentoonstelling. Waar Van Gogh in zijn brieven aan zijn broer Theo klaagde over het gebrek aan expressiviteit van het schilderij, zullen de meeste bezoekers het tegendeel ervaren. De grootsheid van de nacht grijpt de toeschouwer en de maakt het werk tot een van de hoogtepunten van de tentoonstelling.

De sterrennacht, 1889. The Museum of Modern Art, New York

Het moge duidelijk zijn: Van Gogh en de kleuren van de nacht laat bezoekers kennismaken met een kant van Van Gogh die we niet eerder hebben gezien. Bijzondere meesterwerken kunnen voor het eerst in Amsterdam worden bewonderd in unieke combinaties die samen een wonderlijk verhaal vertellen. De bezoeker raakt droomt weg in de donkere nachten van Van Gogh en dat is een goed gevoel. Om dit gevoel vast te houden heeft het museum gezorgd voor een perfecte afsluiting van de tentoonstelling; bij overburen House of Bols genieten van een Starry Night Cocktail…