Twee aan twee

Vrouwenfiguur, Rusland, ca. 23.000 – 21.000 v. Chr. Kalksteen © State Hermitage Museum, St Petersburg.

Een gesprek tussen oud en nieuw, oost en west, noord en zuid, rooms-katholiek en protestants, statisch en levendig, Romeinse oudheid en boeddhisme, vorm en inhoud. Slechts een enkel kunstwerk staat op zichzelf, zoals de Venus van Kostjonski (23.000 voor Chr.), nog voor je de eerste zaal instapt. Het is het begin van een tentoonstelling die qua tijd tweehonderdvijftig eeuwen omspant. De nadruk valt op kunst uit 1500-1700, direct gevolgd door werken uit 1800-1900. Met slechts enkele werken uit de eenentwintigste eeuw, waaronder Jean Fabre’s Zotheid staand op de dood, dat tegenover een oud fabeldier hangt dat wat weg heeft van de zwaan op het kunstwerk van Fabre. Ook het lichtkunstwerk van Teresa Mar en de video Marianna (The Fairy Doll) van Rineke Dijkstra zijn hier voorbeelden van. Het lichtkunstwerk is een aankoop van de jarige en de video is dankzij de Vrienden van de Hermitage cadeau gedaan aan de Hermitage in Sint-Petersburg.

Verder kijken

Henri Matisse, Naakt, 1908. Olieverf op doek © State Hermitage Museum, St Petersburg.

Het twee aan twee tonen, is een insteek die erom vraagt verder te kijken dan je neus lang is. Dan zie je bijvoorbeeld opeens dat de achtergrond van een zestiende-eeuwse Berouwvolle Maria Magdalena en de achtergrond van een vrouwelijk naakt van Matisse allebei de abstractie naderen. Net als het Thuluth- en Koefische schrift op een Islamitisch mozaïek uit Centraal-Azië uit het begin van de vijftiende eeuw. Omdat de meeste bezoekers dat niet kunnen ontcijferen, wordt het – zoals directeur Cathelijne Broers op de instructieve audiotour zegt – haast abstract.

Of dan valt het op dat twee vormen die op het eerste gezicht hetzelfde lijken, na beter kijken helemaal niet hetzelfde uitdrukken. In zo’n geval gaat het eerder om: zoek de verschillen. Je wordt als kijker uitgenodigd zelf een verband te leggen, zeker op de bovenverdieping van de tentoonstelling, waar het concept minder strak lijkt te zijn doorgezet.

Beneden en boven

Toch werkt wat je beneden hebt gezien, soms ook boven door. Neem het fabeldier naast de zwaan van Fabre op de benedenverdieping, en boven het fantasiegewei op de kop van een mythische grafuitrusting van een paard (derde eeuw voor Chr.). Of neem een kan met een afbeelding van een fabeldier, een simurgh, uit het Iran van de zesde-zevende eeuw. Want behalve beelden en schilderijen zijn er ook andersoortige kunstvoorwerpen te zien of niet als kunst bedoelde voorwerpen. Voorbeelden hiervan zijn de twee deurpanelen uit het vijftiende-eeuwse Syrië of Egypte en de vitrine rond de Malachiet-salon (1839) in de Russische Hermitage.

Verrassing

Zwaan, Rusland, Altaj, Pazyryk, grafheuvel 5, 3de eeuw v. Chr. Vilt, gras, wol © State Hermitage Museum, St Petersburg.

En dan volgt op het eind van de tentoonstelling een verrassing. Nee, het gaat niet alleen om de video Marianna van Rineke Dijkstra, maar ook om de kunst van kinderen die in het kunstonderwijs onder de noemer ‘Hermitage voor Kinderen’ boven komt drijven. Julia Wilde (13 jaar) maakte in dat kader twee paardjes, of hondjes, daar is ze zelf niet uit. Twee fabeldieren, een grote en een kleine, broederlijk of zusterlijk naast elkaar.

Eén kunstwerk mocht, net als de Venus van Kostjonski ook min of meer alleen hangen: een kleine Caspar David Friedrich. Een sublieme zonsondergang, dat we herkennen van een van de eerste tentoonstellingen in wat toen de kleine Hermitage werd genoemd. Nu kunnen we spreken van een grote Hermitage aan de Amstel, waarin een mooie eerste jubileumtentoonstelling te zien is. Nee, misschien zijn het niet allemáál topstukken die worden getoond, maar toch. Ze gaan met elkaar in gesprek en dat maakt het spannend.