Opzettelijk subjectief, onbedoeld chaotisch

Marlene Dumas, Het Kwaad is Banaal, 1984, courtesy Van Abbemuseum, Eindhoven

De titel van de tentoonstelling The Image As Burden slaat op de verantwoordelijkheid die kunstenaars dragen over hun werk. Beelden zijn namelijk krachtige middelen voor manipulatie, ongeacht hun oorspronkelijke doel. Kunstenaars beïnvloeden met hun werk de toeschouwers ervan. Marlene Dumas (1953, Kaapstad) stelt in haar werk deze zaken aan de orde.

Bombastische manipulatie
De fotografie, met name de persfotografie, is vaak in opspraak gekomen. De schijnbaar naakte waarheid van fotografische beelden is louter bedrog. Met een juiste camerahoek, timing of uitsnede kan een beeld een verkeerde indruk geven. In veel van haar werken schildert Dumas persfoto’s na. Het weinig objectieve ervan omarmt Dumas met volle overgave. Van de foto’s worden persoonlijke, emotionele portretten gemaakt.

Marlene Dumas, The Blindfolded Man, 2007, courtesy The Rachofsky Collection

En hoe! In het schilderij The Blindfolded Man (2007) zijn kleine blauwe randen nog net zichtbaar onder de zwarte laag verf die uitvloeit over het hele voorhoofd van de geportretteerde. Enkele puntjes en streepjes die dit fragiele oppervlak durven te doorbreken, komen angstaanjagend agressief over. Het voorhoofd wordt afgesneden door een stuk onbewerkt canvas, spierwit. Dat is de blinddoek. Tussen de wilde kwaststreken die de kaak vormen, komt de mond tevoorschijn. De mond staat links in het gezicht gedrukt maar versmelt rechts met de achtergrond. Op de neus staan grove vegen. Deze technische ‘fout’ maakt het gezicht subtiel misvormd, en daarmee nog kwetsbaarder. Door naar het schilderij te kijken krijgen bezoekers gierende compassie met deze man, nog zonder diens gedachtegoed te kennen.

Marlene Dumas, Lucy, 2004 en Stern, 2004, courtesy Tate

De emotie onderbouwd
De meeste werken vertegenwoordigen eveneens grote triomfen der schilderkunst. Veel van de composities refereren aan beroemde schilderijen. Een mooi voorbeeld hiervan zijn de twee werken Lucy (2004) en Stern (2004). De gezichten komen van foto’s van leden van de Rote Armee Fraktion, en waren in 1988 verwerkt tot meesterlijke schilderijen door Gerard Richter (1931, Dresden). Waar Richter, als statement over de manipulatieve rol van de fotografie, de schilderijen data had gegeven als titel (18, 1977), heeft Dumas ze namen gegeven. Zowel de persoonlijke titels als haar ontroerende manier van schilderen geven de geportretteerden iets vertrouwds.

Marlene Dumas, Waiting (For Meaning), 1988, courtesy Kunsthalle zu Kiel

Deze kijk op de manipulatieve rol van de schilderkunst vindt zijn oorsprong in het schilderij Waiting (For Meaning) uit 1988. Het lichaam, dat hierin over een doodskist ligt gedrapeerd, stelt de bezoeker voor de vraag: wat voor rol heeft het naakt, de huid, het fragiele, nog in de kunst? Het schilderij verklaart veel van Dumas’ werk, maar helaas hangt dit schilderij niet aan het begin, maar midden in de tentoonstelling.

In The Image As Burden zijn schitterende werken te zien, maar er zijn er ook vooral heel erg veel te zien. Allerlei thema’s en periodes uit het oeuvre van Dumas hangen in zalen naast elkaar, wat de tentoonstelling enigszins chaotisch maakt. De werken, die in hun emotioneel overtuigende kracht veel aandacht opeisen, worden in de getalen waarmee ze hier tentoongesteld staan haast een ‘trucje’. Dat is zonde. Niettemin is The Image As Burden, met een overzicht van het werk van een van Nederlands beroemdste levende kunstenaars, zeker de moeite waard om te bekijken.