Een nieuwe blik op bestaande foto’s

Reclamefoto’s

Samensteller Erik Kessels is werkzaam als creatief directeur van communicatiebureau KesselsKramer in Amsterdam, onder meer bekend van de reclamecampagne in fraaie zwart-witbeelden voor Ben-telefonie van eind jaren negentig. Sinds Kessels in 2001 als curator verantwoordelijk was voor de openingstentoonstelling dutchdelight in het FOAM (Fotografiemuseum Amsterdam), met onder meer reclamefoto’s uit de jaren vijftig, campingkiekjes uit de jaren zeventig, en polaroids van toeristen op de rondvaartboot, is hij een bekende in de kunstwereld. Met zijn publicaties en tentoonstellingen speelt Kessels een grote rol in het verbreden van het terrein van de fotografie binnen de kunstwereld.

Erik Kessels-In almost every picture nr.3 (2004)

Zelfportretten

Vogelgeluiden klinken, evenals gezoem van insecten. De bezoeker baant zich een weg door de donkere museumzaal en wordt opgeschrikt door fel flitslicht en de projectie van een hert dat ineens opdoemt, voorzien van de datum en het tijdstip van de opname. Op 6 januari 2004, om 6.11 uur stelde een hert met een bewegingsdetector de verborgen camera in werking en maakte op deze manier zijn zelfportret. Hiermee leerden Noord-Amerikaanse jagers de dagelijkse gang van dit dier kennen, en het vervolg laat zich raden. Deze en andere opmerkelijke zelfportretten vond Kessels op het internet.

Opmerkelijk is ook een fotoreeks met steeds dezelfde taxi te midden van verschillende landschappen en pittoreske stadsgezichten. Eén foto is afwijkend; hier zien we een man ten voeten uit geportretteerd op een parkeerplaats; vermoedelijk de taxi-chauffeur. Door de speakers in de tentoonstellingsruimte klinken gespreksflarden in het Duits, gevolgd door muziek- en andere geluidsfragmenten, alsof de taxichauffeur op zoek is naar een interessante radiozender. Net als je begint te denken dat deze taxichauffeur wel erg idolaat is van zijn Mercedes-taxi, valt het de opmerkzame kijker op dat steeds dezelfde vrouw in de taxi zit. In samenwerking met fotografe Andrea Stultiens wist Kessels het verhaal achter deze foto’s te reconstrueren. De vrouw op de bijrijdersstoel blijkt gehandicapt en huurt elk jaar tijdens haar vakantie deze taxi om rond te kunnen reizen. Onderweg maakt de chauffeur vakantiekiekjes van haar. En eenmaal fotografeerde zij vanuit de auto de chauffeur. Het portier is nog te zien op de foto.

Poses

Even verderop wordt een twintigtal vakantiefoto’s gepresenteerd. We zien steeds dezelfde donkerharige dame op een zonovergoten vakantiebestemming; neergevlijd op een rotsblok, zittend bij een haventje, staand voor een fontein of monument, leunend tegen een boom. De foto’s hebben een ontspannen sfeer, maar zijn overduidelijk geposeerd. Het is de ordening van de beelden en de herhaling van de pose die de serie zo boeiend maakt. Kessels kwam de foto’s tegen op een markt in Spanje en wist uiteindelijk te achterhalen dat de dame op de foto Josefina Iglesias is. Gedurende twaalf jaar -tussen 1956 en 1969– werd ze op vakantie door haar partner gefotografeerd.

Erik Kessels-In almost every picture nr.1 (2001)

Strangers in my Photo Album

De vakantiefoto’s van de Spaanse Josefina zijn zorgvuldig gecomponeerd en gekadreerd. De fotograaf heeft weinig aan het toeval overgelaten. Maar wie door zijn eigen foto-album bladert, zal zeker foto’s tegenkomen waarop onbedoeld ook andere mensen op de gevoelige plaat zijn vastgelegd. Ze komen net het beeld inlopen of duiken op de achtergrond op. Erik Kessels isoleert deze ‘vreemdelingen’, vergroot ze uit en presenteert de grofkorrelige beelden onder de noemer Strangers in my Photo Album.

Fotograferen zonder camera

Kessels is gefascineerd door fotografie als drager van bijzondere en persoonlijke verhalen en herinneringen die tegelijkertijd ook universele kracht hebben. Hij is niet zozeer geïnteresseerd in een enkel plaatje, maar vooral in het verhaal achter een fotoserie of -sequentie. De camera is een verlengstuk van onze ogen en onze herinneringen geworden. Kessels deelt deze fascinatie met mensen als Hans Aarsman, de fotograaf, verzamelaar en schrijver die onder meer bekend is van zijn wekelijkse column De Aarsman Collectie in het kunstkatern van de Volkskrant. Kessels en Aarsman zijn beiden vooral ‘plaatjeszoekers’ en geen ‘plaatjesmakers’. Aarsman omschreef dit verschijnsel eerder als ‘fotograferen zonder camera’. Deze werkwijze is representatief voor wat we momenteel in de hedendaagse kunst aantreffen: een verschuiving in de rol van de fotograaf van beeldmaker naar beeldredacteur. Het ordenen en classificeren van beeldmateriaal is een belangrijk onderdeel geworden van de hedendaagse fotografie. De verhalen achter de foto’s zijn in de tentoonstelling overigens bewust achterwege gelaten. Kessels laat het aan de toeschouwer zelf over om de foto’s met een nieuwe blik te bekijken, te vergelijken en een eigen verhaal te construeren.

Ansichtkaart

In de kleine publicatie Loving Your Pictures die de tentoonstelling begeleidt, zijn de beelden van Josefina in badpak, de Spaanse zusjes op de Ramblas, modellen in Duitse uniformen, de taxi en de passagier, en de hertjes gebundeld op postkaart-formaat. De foto’s zullen dus ook als ansichtkaart de wereld over gaan en door de ontvangers wederom van nieuwe interpretaties en betekenissen worden voorzien.