Hedendaagse schijnwerpers op achttiende-eeuws porselein

Porselein hoeft niet oubollig te zijn. Dat wil de expositie Pretty Dutch in keramiekmuseum Princessehof in Leeuwarden aantonen. In de zeer verzorgde overzichtstentoonstelling van Nederlands porselein uit de achttiende eeuw zijn ook de reflecties van tientallen hedendaagse kunstenaars op dit kostbare siergoed opgenomen. Deze moeten het publiek naar het hoge noorden trekken. Pretty Dutch wordt gecombineerd met allerlei activiteiten zoals lezingen en stadswandelingen.

Hollands porselein werd voor het eerst gemaakt rond 1760. Het ‘witte goud’ was enkele decennia daarvoor ontdekt in het Duitse Meissen. De glorietijd van Delfts ‘porselein’ in de eeuw ervoor betrof aardewerk – het echte porselein dat we toen kenden kwam uit China. Bij Hollands porselein praat je over de tweede helft van de achttiende eeuw en over de vier centra in Den Haag, Loosdrecht, Weesp en langs de Amstel. Het Nederlandse porselein blonk vooral uit in de fijnzinnige decoraties. Deze informatie – en nog veel meer – vind je in de Kenniszaal van de Princessehof. Hier start de overzichtstentoonstelling die meer dan duizend Nederlandse topstukken uit de periode tussen 1759 tot 1814 bevat.

Pretty Dutch – poster

Schoonheid

De weelde van de geschilderde bloemen, vogels, landschappen en andere tafereeltjes op het historische porselein gaat echt leven in de zogeheten Schoonheidszaal. Hier geen teksten over de rijke geschiedenis van porselein, maar alleen schoonheid. Conservator Ank Trumpie heeft zich hier uitgeleefd in de presentatie. Grote kasten zijn gevuld met vele serviezen, vazen, tabakspotten en andere objecten die het goed deden als pronkstukken bij de gegoede burgerij. Diverse musea hebben bijzondere stukken uitgeleend zoals ‘bietenrood’ gekleurd porselein en servies met voorstellingen over de overwintering op Nova Zembla. Ertegenover draaien op grote witte schermen de porseleinen voorwerpen uitvergroot rond, onder begeleiding van opmerkelijke zang van stemkunstenaar Greetje Bijma. Porselein heeft toch een stoffig imago bij het grote publiek dus moet een ‘spektakel van klank en kleur’ het aantrekkelijk maken, lijkt de achterliggende gedachte. Het concept past bij de vernieuwende stijl die het Friese keramiekmuseum in de laatste jaren aannam. Zo stonden in 2004 serviezen op een bijzondere manier centraal bij de expositie Lekker Decadent, waar diverse binnen- en buitenlandse kunstenaars aan meededen. Deze keer zijn zesentwintig hedendaagse, voornamelijk Nederlandse kunstenaars gevraagd zich te laten inspireren door het Hollandse porselein.

Chocolade

Op de tweede verdieping tonen Rob Birza, Babs Haenen, Guido Geelen, Esther Derkx en vele andere kunstenaars die met keramiek werken, hun vertaling van de ambachtelijke stukken uit de achttiende eeuw. Hier staan de echte verrassingen. Want de route van de expositie is niet erg duidelijk, zodat je al gauw dwaalt door de zalen met de uitgebreide vaste collecties die het museum rijk is. Mooi, maar vooral véél, is de indruk die de wandeltocht oplevert.

Hans van Bentem, Dragonflies – prototypes, 2007 (porselein, verchroomde messing)

Gelukkig zijn daar dan de moderne reflecties. De ene kunstenaar verwijst naar de thema’s van de beschilderingen, de ander laat zich uitdagen door de technische moeilijkheden van de vervaardiging van het porselein. Je ziet lampen, futuristische insecten en doodskoppen tussen eigentijdse versies van serviesgoed en tegels. Simone van Bakel en Monique Broekman verwijzen met hun aardewerken objecten naar de typische oren van koffie- en theepotten die de Loosdrechtse fabriek maakte. De Choc-o-plates van Esther Derkx zijn geïnspireerd door de afbeeldingen van verliefde stelletjes op porselein met romantische tafereeltjes. De gezeefdrukte laag chocolade op de platen dient afgelikt te worden om ze te zien. Veel erotischer dan toen, maar eenmaal schoongelikt blijft ook een romantisch pronkstuk over. Minder romantisch is de bijdrage van Ulrike Möntmann. Zij maakte een reeks porseleinen baby’s die bij oppakken een biografie van aan drugs verslaafde vrouwen uitspreken. De poppen worden tijdens de expositie gedropt door junkies, wat weer te zien is op de begeleidende website. De link met het porselein is de kwetsbaarheid, aldus de kunstenares. Bij het publiek komt het niet helemaal over, de meeste bezoekers staan langer stil bij de groep borstbeelden van Bastienne Kramer. De groep, CLAN genaamd, draagt maskers van hedendaagse ‘helden’. Van bijvoorbeeld Poetin, maar ook Elvis Presley. Het blijft natuurlijk leuk om de namen te achterhalen bij dit politieke statement. Het is een hedendaagse variant op de bustes van helden die eind achttiende eeuw in Loosdrecht werden gemaakt.

Pretty Dutch, Gijs Assmann, Dood, troost, vergetelheid, 2007

Sculpturen

De natuur, bij de landschappelijke schilderingen zo belangrijk, komt ook bij de hedendaagse reflecties op verschillende manieren aan bod. Hans van Bentem heeft met zijn porseleinen libelle een futuristisch beeld gemaakt, waarin techniek en natuur versmelten. De lieflijke tafereeltjes op Hollands porselein maken bij Anne Wenzel plaats voor een dreigend woud van witte, vergane bomen. Een bijzonder sculptuur, net als dat van Guido Geelen, waar de vormen nog meer geabstraheerd zijn. Geelen gebruikte kleurige prints en zorgt voor een spannende visuele gelaagdheid van het ‘landschap’ met een soort onderwereld. Hoewel het museum trots spreekt van een totaalspektakel van licht, kleur en geluid, zijn het vooral dit soort vernieuwende uitstapjes in de porseleinwereld die de expositie de moeite waard maken. Daarnaast laten het glossy boek, de fraaie posters en de vele activiteiten zoals workshops, stadswandelingen en lezingen wel zien dat Pretty Dutch veel werk maakt van onderbelichtte categorie bijzonder erfgoed. Het is allemaal te zien op de website www.hollandsporselein.nl (de naam Pretty Dutch was al in gebruik voor een website met een heel wat minder verheven doelstelling).