Models and Beyond gaat niet verder dan schaalmodellen

Eindeloze rijen huizen en auto’s: Dan Graham (Urbana, 1942) was de eerste kunstenaar die het alledaagse leven betrok bij het minimalisme. In de jaren zestig ging Graham erop uit om rijtjeshuizen en andere herhalingen in de Amerikaanse consumptiemaatschappij vast te leggen. In de tentoonstelling Models and Beyond in De Pont is zijn oudere werk te zien, maar ook de ontwikkeling naar zijn latere paviljoens. Op deze paviljoens ligt de nadruk.

(links) Untitled, 2011 – courtesy de kunstenaar/Lisson Gallery London (rechts) Model for Triangular Pavilion with Shoji Screen, 1990 – courtesy de kunstenaar/Lisson Gallery London

Doorzichtige spiegels, rasters als muren en eindeloos glas
De paviljoens of sculpturen, die de ruimte van het museum vullen, kunnen zowel tot de architectuur als tot de beeldende kunst gerekend worden. Graham zoekt hierin niet alleen een oplossing voor het gebrek aan beleving van ruimte in de stad, maar streeft ook naar openheid in de samenleving. Beide bereikt hij door talloze combinaties van spiegels, rasters en glas te ontwerpen. Het glas heeft een bijzondere eigenschap: het spiegelt de omgeving en is tevens doorzichtig. Zo zorgt het voor ruimtelijkheid en confronteert het de bezoeker met zichzelf.

De sculpturen veranderen met hun omgeving mee door deze te reflecteren. Elke voorbijganger bepaalt hoe het werk eruit ziet. Anderzijds laat de doorzichtigheid van het glas de bouwwerken in de achtergrond opgaan. Het is een ideale eenwording van persoonlijke en publieke ruimte.

Video Projection Outside Home (3834/2), 1978 – courtesy de kunstenaar/Marian Goodman New York

Enkel schaalmodellen
Grahams oeuvre is van oorsprong conceptueel. Dit is te zien bij de kleinere projecten die ook vertegenwoordigd zijn in de tentoonstelling. Er wordt bijvoorbeeld een portret van een Amerikaans gezin geschetst door middel van een tweede televisie buiten het huis. Passanten kunnen televisieprogramma’s en films meekijken met de familie. Net als een tuinkabouter voor het huis, weerspiegelt ook de televisie de normen en waarden binnen het gezin en zorgt zo voor meer openheid in de samenleving. In dit werk van Graham staat het idee centraal. De extra televisie, vertegenwoordigd door een schaalmodel van een billboard, is beplakt met een sticker van The Simpsons. Het is jammer dat de toeschouwer zichzelf een voorstelling moet maken van de werking van het project. Hoewel het werk in 1996 is uitgevoerd in Santa Barbara (CA) geeft Models and Beyond hier geen informatie over.

Model for Triangular Pavilion with Shoji Screen, 1990 – courtesy de kunstenaar/Lisson Gallery London

Betreurenswaardig aan de tentoonstelling is dat de meeste andere werken ook gepresenteerd worden als schaalmodel, zonder hun context. Het is uiteraard niet altijd mogelijk om een heel bouwwerk te verplaatsen enkel voor een tentoonstelling, maar het museum had meer kunnen doen om de toeschouwer een simulatie van het gebouw in zijn omgeving aan te bieden. Waar de zaalteksten enthousiast vertellen over stadse locaties en veranderende aanzichten, moet de toeschouwer genoegen nemen met enkel een schaalmodel op een witte sokkel. Er zijn geen pogingen gedaan om ons het aanzicht van het Alstersee Park in Hamburg of een van de andere locaties waar de paviljoens staan te tonen.

Models and Beyond geeft een bijzondere kans om een overzicht van Grahams werk te zien in Nederland. De diversiteit aan utopische concepten verrijkt de toeschouwer met veel stof tot nadenken. De manier van presenteren roept helaas meer vragen op dan dat ze antwoorden geeft. Zo veel interessante ideeën als er te ontdekken zijn, zo weinig uitwerkingen en resultaten worden er aangeboden.