De film die niet te maken was

Cloud Atlas vertelt zes verhalen die onderling verbonden zijn, ook al liggen ze ver uiteen in de tijd. Het is een mozaiekfilm die het publiek heen en weer gooit tussen verleden, heden en toekomst. Volstrekt verschillende karakters maken keuzes over leven en dood en zien hun beslissingen in de toekomst gereflecteerd. In de negentiende eeuw volgen we Adam Ewing die ziek op een schip ligt. Begin twintigste eeuw zien we het verhaal van de assistent van de bekende componist Vyvyan Ayrs. In de jaren zeventig ontvouwt zich een actiethriller en in onze eigen tijd volgen we een uitgever die in een tehuis belandt. Dan zijn er nog de laatste twee verhalen, één in een post-apocalyptisch Jamaica en de ander in een dystopisch futuristisch Korea, die zich afspelen in de verre toekomst.

Niet te verfilmen

Aan de basis van de film Cloud Atlas ligt een van de meest complexe non-lineaire verhalen ooit geschreven. David Mitchell’s boek is een bestseller en werd genomineerd voor de Man Booker Prize, en door zijn originaliteit en virtuositeit werd het gezien als een boek dat niet te verfilmen was. Toch schreven Tom Tykwer (Perfume, Lola Rennt) en de Wachowskis (Matrix, Speedracer) er een fabuleus script voor, dat ook Mitchells goedkeuring kon dragen. Lange tijd was onduidelijk of de film er ook echt zou komen, omdat de studio’s niet over de brug kwamen. Uiteindelijk werd de film gefinancierd met Europees geld, zodat Warner toch instapte.

Het probleem van de studio’s was dat de film niet in een hokje te plaatsen valt: stijlen als Britse comedy, Aziatische actie en Amerikaanse thriller wisselen elkaar moeiteloos af. Bovendien is er zoveel te vertellen dat de hoeveelheid actie voor het gedeelte van het publiek dat het boek niet gelezen heeft overweldigend kan zijn, terwijl degenen die het boek wel hebben gelezen hun verwachtingen juist zullen moeten bijstellen: het boek is messcherp, terwijl de film wat lichter is.

We baren onze toekomst

Met die wat lichtere instelling is Cloud Atlas nog steeds een unieke film over de grote thema’s van het leven: doorzettingsvermogen, goed en kwaad, liefde en spiritualiteit. Er zijn atheïstische elementen, maar ook boeddhistische. Zo vindt er reïncarnatie plaats in de opeenvolgende verhalen en er zijn beelden zoals een satellietschotel die zich als een lotusbloem opent. Wat de kijker er ook van vindt, de filosofie wordt er in deze film wel ingeramd. ‘Iedere goede daad of ieder misdrijf, we baren onze toekomst.’

Verhaallijnen 

Ondanks het snelle productieschema dat de film had heeft iedere verhaallijn zijn eigen visuele spektakel. De keuze van de regisseurs om in elk van de zes verhaallijnen steeds dezelfde acteurs te laten terugkomen is te begrijpen, maar zal zeker voor verwarring zorgen bij een deel van het publiek. De terugkerende acteurs in hun diverse uitdossingen leiden af van de verhaallijn waarin ze op dat moment spelen. Regelmatig scheert de daarmee film rakelings langs de afgrond van de suspension of disbelief.

Het boek Cloud Atlas blonk uit in de verschillende genres en bijbehorende schrijfstijlen die David Mitchell zo behendig beheerste, maar het blijkt problematisch om zo’n subtiel metafysisch boek om te zetten naar de wetten van de film. Hoewel de enscenering en de beelden regelmatig verbluffend zijn en het acteerwerk vaak briljant, blijft toch de twijfel of de film nu echt geslaagd is. In de verfilming komen Mitchells ironische toon en zijn post-apocalyptische wereld niet uit de verf, deels omdat je soms het gevoel bekruipt dat de film eigenlijk van cliffhangers aan elkaar hangt. De verschillende verhaallijnen wisselen elkaar op zo’n hoog tempo af dat een groot aantal potentieel prachtige emotionele en spannende scènes door découpage ruw worden afgekapt en daardoor hun kracht verliezen.  

In veel aspecten is de film Cloud Atlas een meesterwerk, maar zijn vernieuwende stijl zorgt er tegelijkertijd voor dat de film vaak ook wankelt. Al met al overheerst toch het gevoel van een nieuwe filmervaring waar het publiek deel van mag uitmaken. Een visionair experiment waar de kijker nog aan moet wennen. Het lef van de regisseurs doet alle rauwe randjes van het experiment verbleken. Dit is een film die zeker het herbekijken waard is, al is het maar om te waarderen dat de regisseurs alle verschillende lagen in stand hebben weten te houden.