Verhelderende zoektocht

Oost-Timor is de helft van een klein eilandje ten noorden van Australië. Portugal zwaaide er ruim 400 jaar de koloniale scepter, maar gaf er in 1975 de brui aan en liet Oost-Timor heel even van het zelfrecht proeven. Negen dagen later, op 6 december 1975, viel Indonesië de hoofdstad Dili binnen. De toon van de invasie werd onmiddellijk gezet: in de eerste dagen werden meer dan 1000 mensen omgebracht. Onder hen was een onafhankelijke Australische journalist, Roger East, die simpelweg verdween. Hij was naar Timor afgereisd om te achterhalen wat er was gebeurd met vijf journalisten, Nieuw-Zeelander Gary Cunningham, Britten Brian Peters en Malcolm Rennie, en Australiërs Greg Shackleton and Tony Stewart, die twee maanden eerder waren vermoord. Zij waren de enige internationale getuigen van de op handen zijnde invasie, en toen ook Roger East het zwijgen was opgelegd, bleef het jarenlang muisstil omtrent het lot van de Oost-Timorezen.

Hapklaar verhaal

Dit zijn de feiten die regisseur Robert Connolly en zijn team moesten verfilmen. Acteur Anthony LaPaglia, vooral bekend als Jack Malone uit de tv-serie Without a Trace en Simon Moon uit Frasier, had de moeilijkste taak van allemaal: hij moest een man spelen waar weinig tot niets over bekend was. Zijn Roger East is een norse man van middelbare leeftijd, die alles al gezien denkt te hebben en helemaal geen zin heeft om naar Timor te komen. Daar moet je een jonge journalist voor nemen, vertelt hij de bevlogen Timorese activist Jose Ramos-Horta (in werkelijkheid de huidige president), die naar Darwin is gereisd om East over te halen zijn land te helpen. Pas als Horta hem vertelt over de vijf vermiste journalisten, is zijn interesse gewekt en gaat hij op onderzoek uit.

De manier waarop Easts (grotendeels fictieve) zoektocht naar de waarheid omtrent de ‘Balibo Five’ is neergezet, werkt bijzonder verhelderend. Je ziet East in de voetsporen van de vijf mannen, en door deze zoektocht verweven wat er twee maanden eerder op dezelfde plek gebeurde. De film geeft zo een overzichtelijk beeld van wat er waarschijnlijk — volgens ooggetuigen — is gebeurd. Maar hier en daar wordt het drama wat te dik aangezet en Connolly heeft duidelijk gekozen voor een hapklaar verhaal in plaats van een onontwarbare kluwen van intriges.

Internationaal debat

Balibo laat daarmee wel een deel van de waarheid liggen. Er bestaat documentatie die overduidelijk wijst op voorkennis en zelfs medewerking van de Australische en Amerikaanse regeringen. Voor Australië was een onafhankelijk Oost-Timor stukken minder aantrekkelijk vanwege olie, en dit (en meer) hadden de makers kunnen gebruiken om de film meer politieke diepte mee te geven en bovendien het thriller-aspect te versterken. Connolly en de zijnen kozen echter voor de weg van de fictie. Daarmee hebben ze wel een groter publiek kunnen bereiken, en daar valt ook wat voor te zeggen. Balibo is namelijk een zeer toegankelijke film met goed acteerwerk, die een heldere boodschap achterlaat en erg tot de verbeelding spreekt. Dat het werkt is al gebleken, want in Australië is een flinke discussie op gang gekomen en in Indonesië, dat de film uit de bioscopen weerde, werden clandestiene vertoningen georganiseerd en is de film stiekem overal verkrijgbaar. Balibo biedt de kijker informatie en schept internationaal debat, en dat is precies wat Oost-Timor nodig heeft.