Onthutsend actuele lessen

Robert McNamara is iemand wiens naam je je eigenlijk nauwelijks kunt herinneren als je onder de vijftig bent. Hij was minister van Buitenlandse Zaken onder de presidenten Kennedy en Johnson. Zijn naam is echter verbonden aan een aantal welbekende massaslachtingen van de twintigste eeuw: de bombardementen op Japanse steden in de Tweede Wereldoorlog, en de oorlog in Vietnam.

Keuzes

Eigenlijk gaat Fog of War niet over McNamara zelf – het is geen simpel portret van de (nu 87-jarige) oud-minister van Buitenlandse Zaken. Regisseur Errol Morris richt zich met name op de oorlogshandelingen van McNamara en zijn motivatie van zijn beslissingen – keuzes die vaak de dood van tienduizenden tot gevolg hadden.

Levende geschiedenis

Dat gegeven maakt dat je een tijdlang aan het scherm gekluisterd zit: deze man is levende geschiedenis. McNamara geeft je een blik – let wel, zijn blik – achter de schermen van het Pentagon en het Witte Huis. Hij was één van de mannen die toentertijd alle knopen doorhakten: verklaren we de oorlog aan Noord-Vietnam? Bombarderen we Cuba? Riskeren we een atoomoorlog met de Russen?

Oorlogsmisdadigers

Morris laat zien dat de oud-minister op zijn oude dag nog steeds met de rechtvaardiging van zijn beslissingen worstelt. ‘Als we de oorlog verloren hadden, waren we veroordeeld als oorlogsmisdadigers,’ zegt hij over zijn rol in de Tweede Wereldoorlog. McNamara wil best praten over zijn historische beslissingen en de rechtvaardiging daarvan, maar hij trekt een grens: als Morris zich waagt aan de vraag wie er schuld draagt aan al die doden krijgt hij geen antwoord.

Onthutsend actueel

Fog of War: Eleven Lessons From the Life of Robert S. McNamara‘ – zo heet Morris’ film voluit. De ‘lessen’ die de minister meegeeft zijn niet allemaal even betekenisvol, maar McNamara’s ervaringen zijn nog onthutsend actueel: in de les Emphatise With Your Enemy stelt de minister dat de Cuba-crisis werd opgelost omdat hij zich goed verdiepte in de beweegredenen van zijn Russische tegenstander Chroestsjov. De oorlog in Vietnam ging daarentegen volledig de mist in omdat de Amerikanen geen duidelijk beeld hadden van hun tegenstander – net zoals dat op dit moment het geval is in Irak. De laatste les eindigt dan ook met de woorden ‘You cannot change human nature’.

Toevalligheden

McNamara’s lessen zijn ‘onthutsend’ actueel omdat ze ons leren dat de besluitvorming in een oorlogssituatie helemaal niet doordacht genomen wordt, zoals we graag geloven. Ze berust echter op toevalligheden, incidenten en onvolledige informatie. Dat geeft ons weinig hoop, maar des te meer inzicht in de huidige situatie in Irak, waar de Amerikaanse strijdkrachten ook verwikkeld lijken te zijn in een uitzichtloos conflict.

Nadenken

Fog of War is een film die stemt tot nadenken en ‘napraten’ – ook als je Robert McNamara nog níet kende. Maar wie op zoek is naar een feel-goodmovie kan deze lessen beter overslaan. Fog of War draait alleen in Tuchinski, Amsterdam.