Bevlekt verleden

De film opent met het magistrale ‘You and Whose Army?’ van Radiohead. Jongens met een Arabisch uiterlijk worden kaalgeschoren. Dan rust de camera op een van hen. Een jongen met een strijdlustige blik in zijn ogen, zijn hiel voorzien van getatoeëerde puntjes.  Daarna verschijnt de eerste tussentitel in grote rode letters: Jumeaux (tweeling). De locatie verplaatst zich naar Quebec, Canada, waar de tweeling Jeanne en Simon het testament van hun overleden moeder doornemen met notaris Jean Lebel (Rémy Girard uit Les invasions barbares), die jarenlang haar werkgever en een goede vriend was. Jean maakt haar ongewone verzoek kenbaar: hun moeder wil pas een waardig afscheid als de tweeling twee brieven heeft overhandigd aan hun vader en broer. Een vader, van wie ze dachten dat hij dood was, en een broer, van wie ze niet wisten dat hij bestond. Simon voelt weerstand, maar Jeanne besluit naar het geboorteland van haar moeder te trekken (een niet nader verklaard land in het Midden-Oosten) om haar familie te vinden. Daar wordt ze geconfronteerd met haar tragische en verborgen gehouden verleden en vallen de puzzelstukjes langzaam op hun plaats.

Harmonie

Het ontrafelen van die familiegeschiedenis komt in de film als metafoor terug. Jeanne, assistent van een wiskundeleraar, bespreekt met hem de twijfels om naar het geboorteland van haar moeder te gaan. Hij moedigt haar aan de zoektocht niet uit de weg te gaan en het te zien als het oplossen van een ingewikkelde wiskundesom. Jeanne zal gedoemd zijn tot een eenzaam bestaan, maar uiteindelijk zal de oplossing harmonie bieden.

En een ingewikkelde wiskundesom is het, die zoektocht in een door oorlog en verdeeldheid besmet land. Via flashbacks toont regisseur Villeneuve de geschiedenis van de moeder, een prachtige rol van de Belgische actrice Lubna Azabal. De kijker wordt meegesleept in haar pathos, van een wreking op haar liefde tot haar jaren in een beruchte gevangenis waar vrouwen verkracht en gemarteld worden. Stukje bij beetje komt Jeanne achter haar waarheid, maar het vergt veel doorzettingsvermogen: de mensen die haar moeder Nawal gekend hebben zijn niet toeschietelijk in het geven van informatie. Jeanne redt het niet alleen en heeft de hulp nodig van haar broer, die haar ondanks zijn bezwaren samen met de notaris komt opzoeken.

Mokerslag

Dan komen al die ontberingen en verschrikkingen die Nawal heeft doorstaan samen in een gruwelijke, maar verrassende apotheose. Net als bijvoorbeeld in Bryan Singers The Usual Suspects (1995) wordt de kijker op het verkeerde been gezet, en pas op het eind onthult zich de schokkende en als een mokerslag inslaande waarheid.

Incendies, gebaseerd op het gelijknamige toneelstuk van Wajdi Mouawad, schippert tussen thriller en politiek drama en familiedrama. Met thema’s als vergeving, oorlog, wreking en bezinning had de film gemakkelijk een draak kunnen worden. Maar Villeneuve heeft een perfect gedoseerde film gemaakt. Ondanks het feit dat toeval een grote rol speelt wordt Incendies nergens ongeloofwaardig: daar zijn de narratieve elementen, het acteerwerk en de setting te subtiel voor. Gelukkig worden ook overdadige en aanzwellende strijkers vermeden, die in grootse films vaak een bepalend sfeerbeeld geven. De soundtrack van componist Grégoire Hetzel en Radiohead weet de film juist een meerwaarde te geven. Maar bovenal heeft Villeneuve iets bijzonders gedaan. Al vanaf de sterke opening voel je het. Hij heeft een film gemaakt van grote klasse en schoonheid.