Verontrustende ode aan de zoektocht

Maar dan is er Zodiac, de nieuwe film van regisseur David Fincher, bekend van het uitermate verontrustende Se7en, van Fight Club en meer recentelijk Panic Room. In Zodiac is er geen ruimte voor opluchting, overheerst onzekerheid, en blijkt iedere mogelijke oplossing van de zaak een fata morgana. Zodiac is een briljante ode aan de zoektocht, waarbij uitstekende bijrollen, een voortdurende duistere sfeer en enkele intense moordscènes de toon zetten voor een film die iedere keer dat hij gezien wordt, een beetje beter lijkt.

Moorden en brieven

De Zodiac-zaak is één van Amerika’s meest geruchtmakende moordzaken. In december 1968 maakte de moordenaar zijn eerste slachtoffers in het noorden van Californië. Een stelletje dat voor het eerst samen uit was, stopte op een parkeerplaats. Zodiac parkeerde zijn auto naast die van hen, en schoot uiteindelijk de man in zijn hoofd en de vrouw vijf keer in haar rug. Meer afschuwelijke moorden zouden volgen: uiteindelijk zijn vijf dodelijke slachtoffers aan Zodiac toegeschreven. Dit is echter niet waar regisseur Fincher de camera voornamelijk op richt.

De Zodiac-moordenaar stuurde in de zomer van 1969 zijn eerste brieven naar een aantal Amerikaanse kranten, waarin hij suggereerde dat een reeks moorden zou volgen indien deze brieven niet werden geplaatst. In Finchers film sluiten we ons aan bij de redactie van de San Francisco Chronicle, een rokerige ruimte waarin stijlvol geklede verslaggevers op zoek zijn naar dat ene verhaal. Hun nieuwe striptekenaar, Graysmith (Jake Gyllenhaal), is vrijwel direct geobsedeerd door de brief die Zodiac heeft gestuurd aan de krant, en stort zich vol overgave op de zaak. In feite heeft hij niets te doen met het serieuze journalistendom en zou verslaggever Paul Avery (een 100% zalige Robert Downey Jr.) alleen aan de slag dienen te gaan met de zaak, maar Avery herkent Graysmith’s talent voor woordpuzzels en beloont zijn nieuwsgierige aard door hem te betrekken bij het zich ontrafelende plot.

De vruchteloze zoektocht begint. Niet alleen de verslaggevers verliezen zichzelf in de zaak, ook de detective Dave Toschi (Mark Ruffalo) werkt jarenlang aan het vinden van de moordenaar. Uiteindelijk zien we wat een slopend onderzoek zonder resultaat doet met mensen: de één zet stug door (Graysmith’s huwelijk lijdt onder zijn nooit aflatende obsessie), de ander stort in en geeft zich over aan z’n verslaving (Paul Avery valt ten prooi aan de drank), en de laatste probeert zo goed en zo kwaad als het kan verder te gaan met z’n leven (Dave Toschi).

Een dood spoor

Tegelijkertijd wordt het publiek een spiegel voorgehouden. Zodiac is lang, maar verveelt geen moment. Net als de rechercheurs en de verslaggevers, begint de kijker met het voortschrijden van de zaak een woekerende behoefte te krijgen aan een dader, een motief, een kant-en-klare, Baantjer-achtige oplossing. Nieuwe leads worden verkend, nieuwe verdachten verhoord, maar iedere keer lijkt het spoor dood te lopen. Of toch niet? De jarenlange onzekerheid en de reactie van de hoofdrolspelers en de toch vaak wat ongeduldige publieke reactie hierop vormen een rode draad in Finchers film.

Verwacht geen sensatie, geen afgehakte hoofden in dozen of zwetende, vechtende mannen met een pompende soundtrack. Zodiac is anders. Zodiac betekent een griezelig scherpe verbeelding van de jaren zeventig in San Francisco, een subtiel acterende Gyllenhaal samen met een meesterlijke Downey Jr., en een onovertroffen scenario. Hierin worden aanvankelijk de intens afgebeelde moorden afgewisseld door het speurwerk, maar richt de onbarmhartige camera haar focus met het verlopen van de tijd steeds meer op de rechercheurs en de verslaggevers, die samen met de kijker de hoop op een goede afloop lijken te verliezen.

In James Vanderbilts ritmische en zeer coherente scenario lijkt het alsof San Francisco altijd op het randje van de schemering balanceert, alsof de nacht wacht. Het is de puzzel, de zoektocht en hiertegenover het menselijke verlangen naar een mooi afgerond einde en hiermee naar veiligheid dat verbeeld wordt door deze schijnbaar constante schemering. De nacht wacht, en voor die behoefte aan veiligheid en een afgerond einde is geen plaats in Finchers meesterlijke duisternis, waarin de Zodiac-moordenaar misschien nog steeds rondwaart.