Moord op de Drentse heide

Het zwijgen is de nieuwe film van André van der Hout en Adri Schrover. De twee werkten eerder samen aan De arm van Jezus, een film die in 2003 op het IFFR werd genomineerd voor de Tiger Award. In De arm van Jezus werd veelvuldig gebruik gemaakt van archiefbeelden en muziek, elementen die ook een prominente rol spelen in Het zwijgen. De oude opnames van de veenkolonies tonen een begrafenis, vrouwen die in witte gewaden dansen en dampende heidelandschappen waar hardwerkende arbeiders turf steken en bomen kappen. Een vervlogen tijd, die wordt teruggehaald en vervlochten met het heden. De archiefbeelden, afgewisseld met de prachtige shots van het Drenthe van nu, worden begeleid door de weemoedige klanken van het moordlied waar de film om draait.

Moordlied

Moordliederen werden in het vroeg twintigste-eeuwse Drenthe veelvuldig gezongen. Er werd veel gemoord in die tijd en bij gebrek aan radio, kranten en televisie, was het gezongen lied het medium om nieuws van deze gruweldaden te verspreiden. Het moordlied uit Het zwijgen vertelt van een nog altijd onopgeloste drievoudige moord bij het plaatsje Koekange op een schapenhandelaar, zijn huishoudster en een schaapherder. Wanneer Victor Dreisen, onderzoeker aan het Meertens Instituut in Amsterdam, vertrekt naar Koekange om in het oude huisje van zijn gestorven oom te trekken, raakt hij gefascineerd door het lied. Hij krijgt een verhouding met de schippersvrouw Geesje, die net als de andere dorpelingen meer van de moord weet dan ze wil loslaten. Vastbesloten het mysterie van de moord op te lossen, raakt Victor steeds dieper verwikkeld in het web dat de dorpelingen, de heide en de verraderlijke klanken van het lied om hem heen spinnen.

Mythisch

Het zwijgen is een film vol mythische symboliek. De veerman uit de film vertoont sterke gelijkenissen met de nurkse Charon en zijn rivier de Styx. Met zijn pont vormt de veerman de verbinding tussen enerzijds het dorp en het leven en anderzijds het kerkhof en de dood. Een andere verwijzing naar de Griekse mythologie is Geesje, de schippersvrouw, met haar schip de Sirene. Af en toe verdwijnt de Sirene met onbekende bestemming. Maar steeds duikt ze weer op, in de vaart bij het kerkhof, in de sluis, of langzaam voorbijglijdend langs het jaagpad. Aan het roer de zingende Geesje. Deze mythische beelden geven de film een diepere laag en versterken de ogenschijnlijke tijdloosheid van het verhaal. Want sommige personages uit de film lijken de wetten van de tijd aan hun laars te lappen. De herdersjongen die ten tijde van de moord leefde, zwerft nog steeds over de heide. En ook andere dorpelingen lijken niet vatbaar te zijn voor de tand des tijds. Zo wordt Het zwijgen een sprookjesachtige film.

Het nadeel van dit sprookjesachtige karakter zijn de vele personages die vooral een archetypische rol spelen en daarom nauwelijks tot leven komen. Voor een deel heeft dit ook te maken met de acteerprestaties van de cast, die niet altijd even overtuigend zijn. Susan Visser in de rol van Heleen, Victors assistente op het Meertens instituut, zet vooral een typetje neer en laat nergens een diepere emotie zien. Ook Vincent Croiset, in de rol van Victor Dreisen, stelt enigszins teleur. Gedurende het grootste deel van de film blijft hij vlak en afstandelijk. Potentieel gevaarlijke situaties treedt hij opgewekt en schijnbaar onbewogen tegemoet. Pas aan het eind van de film maakt deze distantie plaats voor mooi en gevoelig acteerwerk.

Geen thriller

Hoewel Het zwijgen werd aangekondigd als een whodunitmysterie en de film op papier alle kenmerken heeft van een meeslepende thriller, is Het zwijgen als film zeker meeslepend, maar absoluut geen thriller. Misschien is het vooral door de gematigde acteerprestaties dat de film niet echt spannend wordt. Of wellicht waren de makers er helemaal niet op uit een spannende film te maken. Misschien is Het zwijgen bovenal een sprookje, dat vertelt over het gevaar van graven in een afgesloten verleden. Of dit sprookje goed af loopt, valt te bezien. Ondanks de paar minpunten hebben de makers een prachtige film gemaakt; de muziek, het veen en het zwijgen blijven nog lang nazingen in je hoofd.

Lees ook het interview met regisseur Adri Schrover