De sloomheid van ontroostbaar Afrika

Ontdaan van alle Westerse façades lijkt dit proces een te hete absurditeit; de rechters op plastic stoelen, de blanke en zwarte aanklagers en getuigen lijken allen ontheemd in de brandende zon. Het proces staat volkomen haaks op het dagelijkse leven, dat ondertussen gewoon doorgaat op de overvolle en stoffige binnenplaats. De aanklagers zijn gewone mensen: leraar, boer of advocaat. Allemaal geven ze voorbeelden van de absurde praktijken die ze dagelijks tegenkomen. Ze eisen rechtvaardigheid voor het hele Afrikaanse continent, en hun pleidooien komen vaak voort uit eigen ervaring.

Armoede door rijkdom

De rol van Afrika als leverancier van grondstoffen en koloniaal verleden komt in het proces aan bod, en andere getuigenissen kaarten de migratiepolitiek, de schuldenlast (klein en groot) en de huidige internationale betrekkingen aan. Waarom geen kwijtschelding van deze schulden? En waarom zijn landen als Marokko en Turkije vooruitgeschoven als grensbewakers van het huidige Europa?

Centraal staat de uitputting van het continent dat zijn rijkdommen ziet verdwijnen en het gros van zijn bewoners onder armoede, corruptie en ziektes steeds zwakker en minder zichtbaar ziet worden. Sissako spreekt uit ervaring; geboren in Mali, opgegroeid in Mauritanië, studeerde hij in Moskou en woont hij nu in Frankrijk. Zoals zovele Afrikanen heeft hij zijn kennis en ervaring elders opgedaan uit noodzaak. Voor hem is het begrip “thuis” niet aan grenzen gebonden. Zijn blik op de wereld en het Afrikaanse continent is duidelijk gekleurd door ideologieën van elders. Duidelijk is wel, ook in Bamako, dat hij politieke- en economische onafhankelijkheid van het gehele continent voor ogen heeft.

In de schaduw van de Ford Europa

De pleidooien in Bamako kaarten dit alles rechtstreeks aan, en geven kritiek op de Neoconservatieve idealen van de mondiale vrije markt en de opgelegde regels die de internationale politieke betrekkingen kenmerken. Ze hebben een verstikkend effect op de economie van Afrika. De arme wordt alleen nog maar armer en slomer, en deze apathie drukt zwaar op de menselijke verhoudingen. In Bamakokun je dat vooral ’tussen de regels door’ goed zien.
De pleidooien mogen dan abstract zijn, de loden last van het dagelijks leven vormt een door Sissako subtiel verwerkt onderdeel in de film.
Wie goed kijkt ziet dat dit het leven op de binnenplaats overschaduwt en bepaalt. Daar spelen kinderen, verkopen handelaars flitsende zonnebrillen en praat een cameraman, die binnenvalt in de kielzog van een trouwpartij, met de portier over nieuwe kansen die gecreëerd worden door het overschot aan begrafenissen. Dit alles gaat aan Chaka voorbij: werkeloos en mismoedig van zijn huwelijk dat op springen staat, staart hij zich liever blind op de doodlopende weg naar Ford Europa.

Wanneer houdt het op

Bamako is bij vlagen amusant, maar blijft vooral een getuigenis in Afrikaanse stijl. De onmiskenbaar steekhoudende argumenten en getuigen maken de zwetende rechters met toga en zonnebril tot absurde karikaturen op Afrikaanse bodem. Cynisme, humor en symboliek zijn Sissako’s verborgen verwijzingen naar het politiek-economische machtsspel en de aftakeling van de Afrikaanse menselijke maat. “Wanneer houdt het op” is dan ook het cynische commentaar van twee – naar de radio luisterende – toehoorders buiten de poort.
Sissako’s observerende cinematografie, en ook de gang van het proces zijn traag. De ingelaste spagetti-western Death in Timbuktu is een kunstmatige onderbreking, maar het blijft onduidelijk of dit bedoeld is als grap of dat het dient als symbool voor de Afrikaanse l’homme désolé. Sissako’s abstrahering van Afrika, intellectueel en visueel, gaat misschien wel het begrip van de Europeaan te boven. Afrika versus het Westen? De onvertaalde en rauwe noodkreet, gezongen door een verweerde getuige, symboliseert voor Sissako misschien boven alles: dat wie luisteren wil, luisteren kan.