Een sterk doortrokken maatschappijkritische houding

Huisje, boompje, Tinder

Twee vriendinnen verbonden door één passie: literatuur. Daar waar Alice veel roem heeft vergaard met twee romans, moet Eileen het stellen met een onderbetaalde baan bij de redactie van een literair tijdschrift. Alice kan niet bepaald genieten van alle aandacht die haar toekomt. Onmachtig om zich te weren tegen roddel en achterklap en overmatige belangstelling, belandt ze in een psychiatrische kliniek. Na haar inzinking verkast ze naar de Ierse westkust en onderhoudt ze contact met haar vrienden via de mail. De e-mails naar Eileen staan bol van de heimelijke verwijten, verslagen over seksuele verhandelingen en filosofische overpeinzingen. In deze e-mails tonen de twee twintigers zich als toonbeelden van hun generatie: enerzijds peinzend over grote politieke en milieugerelateerde vraagstukken en anderzijds vol twijfels over de nieuwe vangsten op Tinder.  

Al snel blijkt dat beiden aan het begin van het boek tegen hun bijna dertigste levensjaar opkijken en dat het burgerlijke ‘huisje, boompje, beestje’ een ver-van-hun-bed-show is. Na haar break-up met Aidan, hangt Eileen – meer dan ze het zelf zou willen toegeven – angstvallig vast aan haar vriendschap met de veel oudere Simon, een oude jeugdvriend. Al jaren smacht ze stiekem naar deze knappe, lange vent met een aureool van blonde krullen om zijn hoofd. Intussen datet Alice erop los met de wel erg directe Felix, die zowel oog heeft voor de knappe vrouwen als mannen in de wijde omtrek. Hoewel Felix de ene na de andere gemene opmerking tegen Alice maakt, lijkt Alice de rode vlaggen niet te willen zien en zet ze haar gekrenkte trots opzij. Tegen beter weten in, nodigt ze Felix uit om haar te vergezellen naar Rome. Een gedurfde zet in hun prille ‘relatie’ of zelfsabotage van Alice? 

Autobiografisch?

De vraag die onvermijdelijk naar boven komt, is de volgende: zou Alice een alter ego van Sally Rooney kunnen zijn? Sally Rooney die net als Alice ook twee boeken heeft geschreven en een ongelukkige tijd doormaakte in haar voormalige woonplek New York. Gelukkig bleef een inrichting haar bespaard, maar – autobiografisch of niet – Rooney wil wel korte metten maken met de gedachte dat een geslaagde schrijver zijn altijd een pretje is. 

Rooney neemt dit keer nog meer afstand tot haar hoofdpersonages. Er is namelijk een ‘beperkte’, alwetende verteller aan het woord, die jammerlijk genoeg niet kan doordringen tot de gedachtes van Eileen, Alice, Simon en Felix. Enkel aan de onderlinge dialogen is af te lezen hoe zij zich tot elkaar verhouden. Nimmer tonen ze daadwerkelijk hun binnenwereld, behalve aan het einde van het verhaal. Dan zijn de emoties, waarvan we soms geen weet hadden, zo erg opgekropt dat dit leidt tot grote uitbarstingen. Dan verworden de ‘intellectuele’ jongeren tot mensen van vlees en bloed en verstommen de intellectuele gesprekken en maatschappijkritische geluiden om plaats te maken voor gesprekken over verwachtingen, onzekerheden en geluk. Zo lijken ze beiden een soort vervroegde ‘midlife-crisis’ mee te maken. Ze zijn ontevreden met hun huidige leven en lijken niet per se de beste oplossingen voorhanden te hebben om dit te kunnen veranderen. 

Observerende schrijver

Ondanks dat iedere pagina riekt naar hoogdravende, literaire pretenties (zo’n koele, observerende schrijfstijl en ethische, doordachte vragen vloeien niet zomaar uit je pen), is het een boek waar je met een prettig tempo doorheen raast. Rooney is een goede observator en biedt ons voornamelijk ellenlange beschrijvingen in plaats van dialogen. Haar afstandelijke manier van schrijven maakt het soms lastig om dichter tot de personages te komen. Ter illustratie: 

Om tien voor halfeen op een woensdagmiddag zat een vrouw achter een bureau in een gedeelde kantoorruimte in het centrum van Dublin door een tekstdocument te scrollen.

Toch geven dit soort observaties het boek ook een hoog waarheidsgehalte. Het lijkt echt alsof Rooney soms alleen maar optekent wat ze in het echt heeft waargenomen. Alsof Eileen en Alice daadwerkelijk bestaande vriendinnen van haar zijn, wier levensloop zij opschrijft. Een gemankeerde vriendschap: de vriendinnen durven alleen via e-mails openhartig te spreken over hun leven. Zelfs over seks. De boodschap luidt: seks staat zeker niet garant voor de liefde of het verkrijgen van een gelukzalige liefdesrelatie. Seks wordt gedegradeerd tot een leuke activiteit voor friends–with-benefits. Hoe geïnteresseerd ze ook lijken in die e-mails, opmerkelijk genoeg bellen de twee vriendinnen Eileen en Alice elkaar nooit. Beiden lijken zich te verstoppen achter de woorden van hun e-mails. 

Een droefgeestig gemoed

Tot slot, de titel. Gedurende het gehele verhaal zijn de vier hoofdpersonages naarstig op zoek naar manieren om het leven weer plezierig en aangenaam te vinden. Ze zoeken naar schoonheid in een wereld die wordt getergd door discriminatie, kapitalisme en ongelijke kansen. Aan het einde lijkt ieder personage een stukje van die schoonheid te hebben teruggevonden, maar blijven ze vrij pessimistisch van aard. Hetzelfde zou je kunnen zeggen voor de schrijfster, wier bedrukte stemming behoorlijk voelbaar is in dit verhaal. Tenminste, dat is een grote aanname die met verscheidene buitentekstuele informatie gestaafd zou kunnen worden. De vraag is of Rooney zich straks voor de vierde keer waagt aan een roman over worstelende, niet-heel-veel-zeggende hoofdpersonages in een wereld die hen teleurstelt óf voor de verandering eens kiest voor personages die meer berusten in hun lot en zoveel mogelijk plezier proberen te maken in het leven.