Diepzeeduiken

Geen zelfhulp, wel diepgang

Dat de invloed van sociale media en internet niet altijd positief is, is inmiddels een gemeenplaats. Met regelmaat komen er zelfhulpboeken op de markt met tips om ons leven minder te laten beheersen door de overvloed aan WhatsAppberichten en e-mails die we dagelijks ontvangen. Zwemmen in de oceaan is niet het nieuwste zelfhulpboek, maar een boek dat diepgang in het debat brengt, door onze digitale cultuur vanuit een filosofisch perspectief te bekijken. Dit levert interessante gezichtspunten op. Één daarvan is dat wat Rasch – in filosofisch jargon – de dialectiek van Grote Onrust en discipline noemt. Dialectiek is een denkmethode waarbij twee tegenstellingen samen een nieuw resultaat opleveren, waarbij de oude situatie wordt opgeheven. De Grote Onrust, die bezit van Rasch nam toen ze veertien was, kenmerkt zich door het opzoeken van afleiding en tegelijkertijd het verlangen naar concentratie . Voor veel mensen een herkenbare staat van zijn. De grote uitdaging van onze tijd is om dat gevoel van onrust niet te bevredigen door nogmaals je telefoon te checken, maar het om te zetten in een ‘scheppende kracht’. Het effectief maken van deze dialectiek, is ascetisme, ofwel een sobere en strenge levenshouding, realiseert Rasch zich als ze naar succesvolle schrijvers als Murakami kijkt. Door afzondering van de digitale wereld krijgt afleiding bij hen geen kans. Na een tijdelijk, modern kluizenaarsbestaan in een blokhut zonder wifi bijvoorbeeld, keren ze terug in de maatschappij met een prachtige roman.

Het gevaar van Excel

Rasch spreekt zich niet alleen uit over de invloed van online zijn. Ook de effecten van computerprogramma Excel ontleedt ze op interessante en soms hilarische wijze. Excel ziet er onopvallend uit en gedraagt zich ook onopvallend, maar het is alles behalve een neutrale tool, schrijft ze. Het gevaar zit hem in de vermeende objectiviteit van de spreadsheets. Door de cijfermatige representatie van de werkelijkheid worden belangrijke besluiten gebaseerd op louter sheets met cijfertjes, die voor veel mensen abracadabra zijn. Excel doet zich voor als een programma dat ons slechts ondersteunt, maar blijkt een verholen machtsmiddel en een manier om de werkelijkheid te representeren of zelf te manipuleren. In eerste instantie lach je om deze analyse, maar na lezing zie je Excel toch echt in een duisterder licht.

Persoonlijk

De kritische en diepzinnige essays van Rasch beginnen allemaal met een persoonlijk verhaal. Ze gaan over terugkerende gesprekken met vrienden, een mislukt creatief project of over een jongen die in het sterrenbeeld de grote beer haar telefoonnummer herkent. Het is leuk om Rasch beter te leren kennen, maar bovenal is het prettig om op deze manier zachtjes de pittige materie binnen te worden geleid. De maatschappelijke kwesties die Rasch met haar filosofische blik onderzoekt worden toegankelijker, omdat ze worden opgehangen aan zaken die we allemaal kennen. Zo analyseert Rasch sociale media onder andere door haar eigen tweets of Facebookposts aan te halen. Waarom post ze wat ze post? En wat zegt dit over ons gedrag op social media?

Antiverhaal

Hoewel het begin van haar essays vaak een warm bad zijn, zijn de laatste zinnen soms een kwelling. Alle essays lijken de opbouw van een argument in zich te dragen, maar Rasch verbindt er vervolgens geen conclusies aan. Vertwijfeld blijf je achter met een sloot aan observaties, meningen en theorieën die je als een bouwpakket zelf in elkaar moet zetten. De anekdote in één van haar essays, van een psychoanalyticus die haar blogposts las, is wat dat betreft enorm typerend. Tijdens een optreden analyseert hij spontaan haar webteksten. Over de laatste zinnen van haar posts zegt hij: ‘(..) er zit een fundamenteel fuck, fuck, fuck fuck, fuck bij mevrouw Rasch, niet in seksuele zin, maar wel in de zin van trek uw plan maar met wat ik zeg.’ In andere woorden: Rasch stuurt je met een kluitje het riet in. Irritant, maar wellicht ook passend bij haar boodschap. Net zoals haar essays toont de digitale wereld ons ook van alles, waar we zelf iets van moeten vinden.

In Zwemmen in de oceaan verkent Rasch theorieën van denkers, weegt deze tegen elkaar af, en voegt daar haar eigen ideeën en ervaringen aan toe. Haar essays zijn kritisch, intelligent en persoonlijk. De tegenstellingen waarover ze schrijft zijn ook terug te zien in haar persoon. Hoe kan iemand die zich identificeert met, zoals ze zelf zegt, een digitale barbaar die alleen over de oppervlakte van het web scheert, alle zeven delen van Op zoek naar de verloren tijd van Proust hebben gelezen, laat staan zo’n diepgravend boek als Zwemmen in de oceaan hebben gecreëerd? Tijdelijk ascetisme, waarschijnlijk.