De chaosspiraal in Irak

Politietraining in Kamp Echo. Foto van het Amerikaans leger

‘Achter de schermen’ is een populaire reeks van NRC Handelsblad en Uitgeverij Prometheus waarin buitenland-correspondenten hun beschouwing geven van telkens een ander land. Welkom Amerika, in jullie graf! is het elfde deel in deze serie. Het boekformaat en de redactionele toon zijn prettig, maar de vormgeving is matig. De foto’s zijn te donker, de typografie van omslag en hoofdstuktitels is rommelig. Als broodletter is de Joanna, met archaïsche cijfers en een iel cursief, van zolder gehaald.

Politiekorps

De hoofdstukken zijn in chronologische volgorde. Wie langs de verschillende overgangsregeringen leest, ontdekt een land in voortschrijdende desintegratie. Het incompetente politiecorps is daar een goed voorbeeld van. Ruim een kwart van de agenten deserteert meteen na de opleiding en naar schatting tweederde bestaat uit infiltranten van de religieuze milities. Agenten moeten hun kogels zelf betalen. Een deel verdient wat bij door in hun vrije tijd uniform en auto uit te lenen aan de rebellen.

In Mosul gaven agenten hun bureaus zonder slag of stoot aan rebellen over, gingen naar huis of sloten zich bij hun aanvallers aan. […] Nieuwe guerrilla-aanvallen plus intimidatie eisten hun tol, evenals rivaliserende politiekorpsen. […] Onzorgvuldige selectie heeft ervoor gezorgd dat tienduizenden incompetente manschappen in dienst zijn genomen; omdat ze slecht materieel hebben deserteren ze des te sneller.

Dat is in zomer 2004. Een paar maanden later komen de berichten over afpersing, verkrachting, marteling en moord op de politiebureaus.

Het boek beschrijft ook de versplintering van de religieuze milities. Het is allang niet meer de driedeling Koerden, Sjiieten en Soennieten. Er komt ook steeds meer verdeeldheid en vijandigheid tussen de honderden stammen en tientallen religieuze leiders en hun fanatieke aanhang. Dankzij de zwaarbewapende milities kent Irak, naast de etnische zuiveringen van stadswijken, enkele unieke verschijnselen als massaontvoeringen en de handel in gegijzelden.

Paul Bremer

De oorzaak ligt ergens in de combinatie van de Iraakse situatie (religieuze verdeeldheid, werkloosheid, corruptie), de faith-over-fact-politiek van Washington en de rampzalige maatregelen (‘beleid’ zou te veel eer zijn) van Paul Bremer, eerste bestuurder van het nieuwe Irak. Bremer hoopte de geschiedenis in te gaan als de nieuwe Generaal MacArthur (van 1945 tot 1951 opperbevelhebber van de Amerikaanse bezettingsmacht in Japan), maar het ontbrak hem aan inzicht, middelen en medewerking om die droom te verwezenlijken.

Politietraining in Mosul. Foto: Sgt. Vanessa Valentine, Ministerie v. Defensie VS

Een groot vacuüm ontstond toen Bremer in mei 2003 het leger en de veiligheidsdiensten ontsloeg en naar huis stuurde. Niet alleen creëerde hij daarmee een half miljoen gewapende vijanden, maar het was ook alsof het Baath-deksel van de hogedrukpan Irak ging. Ook de aanvankelijke beslissing om de Soennieten niet te betrekken bij het democratiseringsproces was een garantie voor sektarisch geweld.

De Irakese bevolking vraagt zich vooral af, waarom na jaren bezetting, de toevoer van water en elektriciteit onvoldoende hersteld is en olie nog steeds moet worden geïmporteerd. Na de Golfoorlog, onder Saddam, was alles na 3 maanden weer operationeel. Kunnen de Amerikanen het niet, of willen ze niet?

Het boek biedt uiteraard geen uitweg uit het moeras. Wel biedt het een intrigerend beeld van een afglijdend Irak en van de enorme problemen waar het land voor staat. De tijd voor wederopbouw wordt geschat op nog 3 tot 5 jaar (MacArthur had 6 jaar nodig in het ‘coöperatieve’ Japan). Die tijd hebben de Amerikanen gewoonweg niet. Je zou je zelfs kunnen afvragen of een voltooide wederopbouw uiteindelijk tot stand zal komen dankzij de komst van de Amerikanen of dankzij hun vertrek.