Een sprookje dat doet huiveren

Vergeten reus is de zevende roman die van Kazuo Ishiguro verschijnt en opnieuw schuwt hij niet zijn werk een vorm te geven die zich sterk onderscheidt van zijn eerdere romans. Ditmaal gaat een oud koppel, in een Engeland van zo’n 1500 jaar geleden, op zoek naar een zoon die in een naburig dorp zou wonen. De precieze reden waarom hij niet bij hen is, of waarom ze hem niet eerder hebben opgezocht, lijken ze te zijn vergeten. Desalniettemin voelen zij dat nu het moment is aangebroken om hem te zoeken. Tijdens de tocht ontstaat een vreemd reisgezelschap, bestaande uit het bejaarde stel, een krijger, een jongen gebeten door een monster en een ronddwalende ridder, permanent in harnas gehuld.

Ogenschijnlijke eenvoud

Niet alleen dat van het oude stel, maar het geheugen van een hele samenleving lijkt drastisch aangetast door de mist. Deze nevel kruipt niet door hun hoofd, maar bevindt zich ook fysiek overal om hen heen, en heeft zelfs vat op de lezer. Een verhaal ontvouwt zich dat alle kenmerken van een lieftallig sprookje lijkt te hebben. Het decor is Engeland, maar het is een land onttrokken van enig beeld dat bekend of herkenbaar is. Draken, ridders en trollen behoren tot de orde van de dag.

Kenmerkend is de ogenschijnlijke eenvoud van de personages. Vooral het oude koppel, waarbij een paar woorden voldoende lijken om een levenslange relatie uit te beelden, oogt als een stabiele geruststelling in de vervreemdende setting. Aansluitend hierbij is de eenvoudige en heldere taal, niet alleen gesproken tussen de personages, maar ook gebruikt door Ishiguro om de wereld voor de lezer te schetsen. Zo zijn er bomen ‘gebogen door stormen zonder einde’ en spreekt hij van ‘zwarte haat, even bodemloos als de zee’. Deze combinatie van sprookjesverwachtingen en directe taal schept de illusie van een simpele, duidelijke wereld.

Lijken, uitwerpselen en geheimen in vele vormen

Als een zachte deken bedekt deze eenvoud de ware aard van de tekst en zijn personages. Het maakt de lezer in eerste instantie naïef tegenover de donkere aanwijzingen die langzaam uit de tekst omhoog komen borrelen. Maar hoe meer er van het raadsel van de mist duidelijk wordt, des te verder ook deze deken wordt opgetild. En hier komen onheilspellende dingen onder vandaan: lijken, uitwerpselen, geheimen in vele vormen. Zelfs onder het letterlijke oppervlak van de aarde bevindt zich een tweede waarheid:

Ik veronderstel, heer, dat het overal in ons land zo is. Een prachtig groen dal. Een vriendelijk groepje bomen in de lente. Graaf een kuil, en vlak onder de madelieven en boterbloemen liggen de doden.

Ishiguro creëert een dubbelspel waarin zowel de personages als de lezers steeds meer worden wakker geschud.

Geleidelijk slaat de toon om. De relatie van het oude stel komt in een nieuw daglicht te staan en de vragen beginnen zich op te stapelen. Komt de eenvoud tussen hen voort uit het feit dat alles al gezegd is, of is de werkelijkheid dat er tussen hen geen geschiedenis meer bestaat? Wanneer zij achter elkaar door het landschap trekken hebben ze de gewoonte elke paar minuten te controleren of de ander er nog is, en verder de tijd zwijgend door te brengen. Is dit een liefkozende relatie, of, zoals het idee je langzaam bekruipt, een zwijgen omdat er verder niets is?

Zelfs wanneer alles onthuld is blijven er geheimen

Deze desintegratie van de gewaande zekerheden van de roman wordt opnieuw weerspiegeld in de structuur van de tekst. Zinnen worden herhaald; heden en verleden lijken door elkaar te gaan lopen. Ishiguro weet een verhaal tot leven te roepen waarin inhoud, vorm en lezersbeleving op een uitgekiende manier samenvallen. Uiteindelijk ligt er een melancholisch boek, maar de oorsprong van deze melancholie blijft tot aan de laatste pagina ontastbaar.

De Britste schrijver confronteerde zijn lezers al vaker met een ontwrichte samenleving waarbij slechts stukje bij beetje de oorzaak hiervan duidelijk wordt; neem bijvoorbeeld een van zijn grootste successen: Laat me nooit alleen. In deze roman lag de oorzaak echter pijnlijk dicht bij onze werkelijkheid, terwijl Vergeten reus een vervreemdend sprookje blijft. Zelfs wanneer alle geheimen onthuld zijn, blijft het gevoel dat de personages en de tekst dingen verborgen houden. Nooit dring je helemaal door de mist heen. Wellicht komt die ongrijpbaarheid gedeeltelijk door het feit dat Ishiguro keer op keer een nieuwe weg inslaat met zijn romans. Bij deze schrijver zijn de enige zekerheden dat je nergens van uit mag gaan en dat je zelden wordt teleurgesteld.