Novelle met de grafische diepgang van een ansichtkaart

Begin jaren tachtig werd Herinneringen voor het eerst in albumvorm uitgegeven. Ondanks lovende kritieken en de toekenning van de Dick Bos-prijs werd het niet het succes dat de auteur voor ogen stond. Nu het album onder de noemer Graphic Novel opnieuw het levenslicht ziet, zijn de belangstelling en het enthousiasme aanmerkelijk groter.

Praatje bij een plaatje

Zoals de titel Herinneringen al aangeeft, handelt het album over de jeugd van Rudolf Kahl. We volgen hem vanaf zijn prilste herinneringen tijdens de laatste jaren van de oorlog, tot aan zijn emigratie naar Nederland. Het interessante aspect van de Graphic Novel is het geraffineerde samenspel tussen tekst en beeld. Al snel valt te constateren dat deze synergie in dit album ver te zoeken is. Door het toevoegen van te veel verklarende tekst, wordt de indruk gewekt dat de auteur weinig fiducie heeft in de zeggingskracht van zijn afbeeldingen. Op een aantal uitzonderingen na blijft het geheel steken in een ‘praatje bij een plaatje’. In plaats van elkaar aan te vullen, ondernemen tekst en beeld voortdurend pogingen afzonderlijk de aandacht van de lezer te winnen.

Stijf en onwennig

Toch zou deze concurrentiestrijd tussen woord en beeld niet eens zo desastreus hoeven zijn voor het verhaal. Ware het niet dat ook de kwaliteit van de afzonderlijke ingrediënten veel te wensen overlaat. De tekeningen ogen zeer professioneel, maar ontberen de juiste lijnvoering om de lezer echt te beroeren. De in beeld gebrachte personages en taferelen doen meestentijds aan verstilde filmfragmenten denken. Hoe knap de haast fotografische tekenstijl ook mag zijn, het draagt nauwelijks bij aan de emotionele beeldingskracht van de verschillende scènes. Het is indrukwekkend te zien hoe natuurgetrouw Rudolf Kahl stations, autos, boten en gebouwen vormgeeft, maar in de meeste gevallen hebben ze de grafische diepgang van een ansichtkaart. Het zijn niet meer dan gekopieerde vakantiekiekjes en overgetrokken foto’s uit diverse brochures. Dit alles zonder de intentie de verbeelding van de lezer te prikkelen. Ook lukt het de auteur slechts bij vlagen om zijn personages de juiste gezichtsuitdrukkingen mee te geven. Hierdoor blijven het zielloze creaties, die ongewoon star hun kunstjes vertonen binnen de hen toegemeten kaders.

Quasi-literaire eloquentie

Ook op de prozaïsche stijl is het nodige aan te merken. Veel passages worden taalkundig zo gerationaliseerd dat de ware aard van het momentum zielloos verloren gaat. Als we de auteur als jongeling terugvinden te midden van een herfstachtig landschap, starend in het niets, past slechts stilte. Een fragment uit het onderschrift luidt echter:

In feite voltrok zich hier het Darwinistische principe van de natuurlijke selectie, waarbij de mannen van de stakkers gescheiden werden. Ik was een buitenstaander, een freak. Als het woord toen al bestaan had, had je me een nerd kunnen noemen.

Hier is geen man aan het woord die zijn vroegere twijfels en sprakeloosheid betekenis wil geven, maar een schrijver die koketteert met zijn quasi-literaire eloquentie. Het zijn met name deze momenten die Herinneringen zo ongenietbaar maken.

Het heeft er alle schijn van dat Rudolf Kahl geen keuze kon maken in welke vorm hij zijn verhaal zou gieten: strip of proza. Hij koos uiteindelijk voor het hybride karakter van de Graphic Novel. Een dappere daad, waarmee hij tegelijkertijd pijnlijk duidelijk maakt dat dit genre in Nederland nog volop in de kinderschoenen staat.