Spartacus versus Nero óf Hoe leer je leven met kanker?

Voor Sir Peter Stothard, chef-redacteur van Times Literary Supplement, was de befaamde slavenleider Spartacus een bron van inspiratie in zijn strijd tegen ‘Nero’: de tumor die zijn organen langzaam wegvrat.

Zijn memoires On the Spartacus Road doen verslag van de mentale reis die Stothard tijdens zijn ziekte en genezing doormaakte. Maar ze zijn ook het verslag van een fysieke reis door Italië in de voetsporen van de rebel en zijn leger van slaven. Veruit de meeste mensen zullen zich bij het horen van de naam Spartacus het iconische beeld van Kirk Douglas voorstellen die een marxistische versie van de rebellenleider neerzette. Fans van ER kennen wellicht Goran Višnjic’ recentere representatie. Het verste van de geschiedenis verwijderd is waarschijnlijk de ranzige tv-serie Spartacus: Blood and Sand.

Een Poolse Spartacus en een klassieke grap
Stothard komt al deze figuren en meer op zijn reis tegen. De als gladiator uitgedoste niet-helemaal-Italiaanse Carlo die in zijn naïviteit meent de wereldwijze classicus Stothard nog wegwijs te moeten maken. De serieuze Koreaanse docente die, hoe idioot!, nog daadwerkelijk archeologisch bewijs voor Spartacus’ exacte route zoekt. En wat te denken van de videotheek waar Kirk Douglas’ Spartacus per ongeluk bij de porno gecatalogiseerd is. Een begrijpelijke vergissing, meent de auteur.

Stothard, in het Britse onderwijssysteem gepokt en gemazeld in de antieke literatuur, houdt wel van een klassiek grapje. In On the Spartacus Road spat de eruditie dan ook van de pagina’s. Het is een lichtvoetige eruditie die meestal bedoeld is om te amuseren, maar die een serieuze ondertoon heeft. De antieke auteurs die Stothard op zijn reis meeneemt, schrijven namelijk vooral over hoe je het beste kunt sterven. Die concentratie op de dood maakt uiteindelijk duidelijk waarom nu juist Spartacus zo tot zijn verbeelding spreekt.

Dit hoeft niet te verbazen. Zoals de vele populaire vertolkingen al uitwezen, spreekt het verhaal van de Thracische slaaf die aan een gevaarlijk en schandelijk bestaan als gladiator in de Romeinse arena ontsnapt het moderne westerse publiek nog steeds evenzeer aan als dat het de Romeinen met afschuw vervulde. Volgens de vertellingen van de historici Sallustius, Plutarchus en Appianus versloeg onze held het vermaarde Romeinse leger meerdere malen met gewaagde, maar strategisch briljante campagnes en bedreigde hij op enig moment de stad Rome zelf.

Spartacus’ dood

De Romeinen hadden het dan ook ongetwijfeld beter begrepen als Stothard zijn tumor Spartacus had genoemd en niet Nero. Maar voor Stothard is het niet het succes van Spartacus dat hem inspireert, maar juist zijn tragische dood. Hij stelt die zich niet theatraal voor, maar moegestreden en uitgeput in een anonieme, vergeten hoek van het slagveld. Zo zal het ook hemzelf eens vergaan, weet hij:

A fatal disease is as a gladiatorial experience of a kind, a final appointment with a certain end at a near but not quite specified time.

Gelukkig laat die tijd nog wel op zich wachten. On the Spartacus Road is een eclectische, maar voortdurend intrigerende overpeinzing van dood en leven en hoe het lezen van de klassieke literatuur daar een diepere lading aan geeft.