De oorsprong van de totale oorlog
.
De artikelen in deze bundel, verschenen onder redactie van de historici Patrick Dassen en Petra Groen, betogen dat oorlog in de negentiende eeuw in toenemende mate een nationalistisch karakter kreeg. Onder invloed van het nationalisme werden oorlogen een voorwaarde voor de nationale trots. Dit was een beweegreden om belangrijke en vooral succesvolle veldslagen te herdenken door er straten en boulevards naar te vernoemen. Bovendien kwam het volk steeds meer te weten over oorlogen, bijvoorbeeld door het begin van de oorlogsjournalistiek.
Industrialisering van oorlog
Ook namen gewone burgers in de negentiende eeuw steeds vaker deel aan de strijd. De Franse revolutie van 1789 zorgde voor een ommekeer in de Europese beleving van militaire conflicten. Daarvóór vochten beroepslegers oorlogen uit in dienst van absolute monarchen en als onderdeel van een dynastieke strijd. Na 1789 werd de militaire dienstplicht ingevoerd. Hierdoor kon Napoleon beschikken over de massalegers waarmee hij Europa zou teisteren. De invoering van de algemene dienstplicht en het begin van democratisering zette de ontwikkelingen in gang die uiteindelijk zouden leiden tot de totale oorlog van 1914-1918. Het hele volk was nu direct of indirect betrokken bij de oorlogsmachine.
Van de barricaden naar de loopgraven is verschenen naar aanleiding van het thema van het eindexamen geschiedenis in 2008-2009: ‘Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919’. Hoewel de negentiende eeuw in Europa een relatief vreedzame periode is waarin de welvaart groeit, vinden er enkele belangrijke militaire ontwikkelingen plaats. Zo wordt de oorlogsvoering in de loop van de negentiende eeuw ‘geïndustrialiseerd’, wat leidt tot anonimiteit en het verlies van menselijkheid op het slagveld. Deze mechanisatie van de oorlogsmachine vindt een dieptepunt in de verwoestingen van de wereldoorlogen. Het boek laat zien dat de maatschappelijke en militaire ontwikkelingen in de zogenaamd vreedzame negentiende eeuw leidden tot het einde van de Europa’s dominantie op het wereldtoneel.
Oorlogsjournalistiek
Drie Europese conflicten uit de negentiende eeuw illustreren de verschillende stadia van de militaire veranderingen: de Napoleontische oorlogen (1804-1815), de Krimoorlog (1853-1856) en de Frans-Duitse oorlog (1870-1871). Met veel aandacht voor detail beschrijven de auteurs de grotendeels vergeten Krimoorlog en de Frans-Duitse oorlog. Bijvoorbeeld hoe de Pruisische koning in Versailles tot Duitse keizer wordt gekroond dankzij de intelligente politiek van Bismarck. De bundel is extra interessant omdat de nadruk niet alleen op de militaire aspecten ligt, maar ook op de zogenaamde ‘sociale geschiedenis’, de maatschappelijke impact van de oorlogen. Zo is er aandacht voor de rol van de medische wetenschap, de journalistiek en de positie van de vakbonden.
Een goed voorbeeld hiervan is het artikel van Bernadette Kester over het ontstaan van oorlogsjournalistiek, waarin zij de invloed van de eerste moderne oorlogscorrespondenten belicht. Kester schrijft onder meer over Times-reporter William Howard Russell (1821-1907), die artikelen over de Krimoorlog schreef. Zijn beschrijvingen van onder meer de beroemde Charge of the Light Brigade, en de erbarmelijke toestand van de Britse soldaten, zorgden voor een enorme ophef in Londen.
De verschillende artikelen in Van barricaden tot loopgraven sluiten door de chronologische opzet goed op elkaar aan. Helaas varieert de kwaliteit van de verschillende bijdragen nogal; sommige auteurs schrijven verhalend, terwijl anderen niet verder komen dan een droge opsomming van feiten. Desalniettemin slaagt de bundel erin om een interessant overzicht van de historische evolutie van de oorlogsvoering in de moderne tijd te geven. Bovendien sluiten de schrijvers goed aan bij de hedendaagse geschiedschrijving door aandacht te besteden aan sociale en maatschappelijke verschijnselen.
