Tussen democratie en dictatuur

Wat Poetin ook deed, altijd was er een camera bij en het ene succes volgde op het andere. De daadkrachtige president loste ieder probleem op. Het land is een geoliede machine en één man draait aan alle knoppen. Dit beeld schotelen de staatsmedia de Russische bevolking al twaalf jaar voor, zelfs in de periode dat Poetin werd opgevolgd door zijn marionet Medvedev en hijzelf premier was.

De soevereine democratie

Maar hoe denkt die bevolking over Poetin? Kysia Hekster, Rusland-correspondent namens de NOS, woont al jaren in de hoofdstad van de voormalige communistische heilstaat. Hier zag zij de laatste jaren hoe Poetin en zijn partij, Verenigd Rusland, vrijwel zonder zichtbare oppositie het land regeren. Ze beheersen de televisie en de rechtspraak in het land en tonen liever niet dat veel Russen zich niet kunnen vinden in de corruptie die het land domineert. Maar tot grootschalig protest leidt dit niet – daarvoor leent de Russische mentaliteit zich simpelweg niet, aldus Hekster.

Rusland heeft een niet-democratische erfenis van duizend jaar die maar niet wil vergaan. Volgens de door Hekster aangehaalde oud-Kremlinideoloog Vladislav Soerkov is het een ‘soevereine democratie’. Het komt erop neer dat baas beslist en door middel van verkiezingen kan de bevolking instemmen met wat de baas beslist. Grootschalige corruptie stamt al uit de tijd van Peter de Grote (1672-1725). Ook heeft het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 geleid tot een identiteitscrisis. Ooit was alles in het land immers communistisch, maar nu is het een land van vele nationaliteiten, etniciteiten en religies. Door al deze sociale tegenstellingen lijken de Russen het nergens over eens te kunnen worden. Hekster laat veel gewone Russen uit verschillende bevolkingslagen aan het woord om dit te illustreren, onder wie een arts-in-opleiding, een advocaat en een politieman. Allen klagen ze over de huidige situatie, allen willen ze een andere oplossing.

Roeien met de riemen die je hebt

Voor Hekster staat vast dat ‘Rusland geen democratie is, hoewel het ook geen dictatuur is. Iets ertussenin, een soort laisser faire-dictatuur.’ De overheid laat veel zaken op haar beloop en grijpt vooral in wanneer het goed uitkomt. Van structureel beleid is echter amper sprake, waardoor de zakelijke elite het land beheerst en er weinig kansen voor jonge mensen zijn – zij komen er simpelweg niet tussen. Hierdoor gaan hele generaties verloren. Er is overigens weinig hoop dat dit snel zal veranderen wanneer er nieuwe machthebbers worden gekozen. Voetbaltrainer Vladimir Siromolot legt uit: ‘Investeer in de jeugd, dan oogst je op termijn betere resultaten. Maar dat zit niet in onze mentaliteit.’

‘De magie is uitgewerkt’, schrijft Hekster. Dit boek verscheen vóór Poetins recente herverkiezing; hij werd nogmaals verkozen tot president, voor de duur van zes jaar. Toch beschrijft Hekster hoe na twaalf jaar Poetin veel Russen het tijd vinden voor iets anders. Maar wat? Hekster weet het ook niet precies. Vast staat wel dat het taaie types zijn, die Russen. Ze beschrijft een filmpje waarin een graafmachine op een platte boot in een rivier dreef en hoe de bestuurder de arm van zijn graafmachine gebruikt als een peddel. Het oogt wat onbeholpen, maar hij komt wel vooruit.

Meer beschrijving dan analyse

Voor wie een echte studie over Rusland en de politieke cultuur verwacht, laat De Poetinshow wat te wensen over. Gebeurtenissen worden meer beschreven dan geanalyseerd, wat ook blijkt uit de conclusie van de schrijfster dat de Russen ‘ook zonder een autoritaire of een eerlijk gekozen leider hun weg weten te vinden’. Dit is niet echt een bevredigend antwoord op de vraag wat de onvrede van de Russen voor hun toekomst betekent. Maar dat geeft niet. De taak van een journalist is om sociale kwesties bloot te leggen en het publiek hierover te informeren. Hekster weet op een boeiende manier het Rusland dat schuilgaat achter wat de overheid laat zien te tonen. Hierdoor is de vlot geschreven Poetinshow een plezier om te lezen wanneer je even behoefte hebt aan iets minder zware, maar wel serieuze, kost.