Big Brother zal werkelijk meekijken

Aanslag op de vrijheid maakt duidelijk dat bovenstaande een drogreden is. Natuurlijk is er angst voor een aanslag en wil niemand omkomen door terrorisme. Maar in Duitsland (de samenleving die de schrijvers als voorbeeld nemen) sterven ieder jaar toch veel meer mensen door verkeersongelukken dan door aanslagen. Het is dus gek dat de regering wel steeds meer privacy-gevoelige informatie over haar burgers verzamelt, maar geen verkeersregels aanscherpt. Jan Publiek geeft desalniettemin graag persoonlijke gegevens af, hij heeft immers niets te verbergen. Deze onwetende en onverschillige houding belichaamt het grootste gevaar voor zijn eigen grondrechten. Aanslag op de vrijheid is een dringende, maar vermoeiende waarschuwing.

Schokkend
De reden waarom regeringen steeds meer informatie willen, leggen Trojanow en Zeh als volgt uit:

[D]e nieuwe munteenheid van het communicatietijdperk heet ‘informatie’. Weten betekent controle, controle betekent macht. In informatieverzamelaarstaal luidt het zo: de statistisch opgestelde ‘prognose van het menselijk gedrag dient voor het sturen van individuele handelingen’. In mensentaal: als je alles weet over een mens, kun je zijn gedrag voorspellen en sturen.

De burger moet dus beheerst worden. En de nodige kennis mag op alle manieren verkregen worden. In het hoofdstuk ‘Vernietig de vijand’ illustreren de schrijvers dit uitgebreid. Otto Depenheuer, hoogleraar staatsrecht in Keulen, zou er voorstander van zijn om ‘de islamitische vijand uit de rechtsorde te stellen en als […] vogelvrije te behandelen’. Om dit te onderbouwen gebruikt Depenheuer onder andere de theorieën van Carl Schmitt. Deze denker bood indertijd juridische ondersteuning aan de nationaal-socialistische rassenleer. 

In de rest van het boek halen Trojanow en Zeh een indrukwekkend arsenaal aan anekdotes, voorbeelden en kennis te voorschijn. Dat de oude nazidenkers weer worden aangehaald, is niet het meest schokkend. Zo zou ook Angela Merkel het doel van meer staatscontrole niet echt duidelijk voor ogen hebben: ‘Eigenlijk loopt alles prima, maar toch hebben we meer controle nodig.’ Bovendien mogen EU-lidstaten e-mails van burgers lezen. Maar wat is er gebeurd met het oude briefgeheim?

Presentatie
De bewijsvoering van Trojanow en Zeh is grondig. Alleen al de noten aan het einde van het boek geven dit weer. Maar de retorische kunst vereist niet alleen een sterke argumentatie; presentatie is minstens zo belangrijk. Daar faalt Aanslag op de vrijheid jammerlijk. Door hun nuances worden zinnen onleesbaar lang, op het irritante af. Aangehaalde voorbeelden maken het probleem van privacyschending door de staat verder duidelijk, maar spreken niet tot de verbeelding. En het is net alsof in elk hoofdstuk hetzelfde staat, maar dan in andere woorden: de regering wil meer controle, het doel hiervan is niet duidelijk, de burger geeft onwetend zijn rechten op.

Het grootste probleem van privacyschending door de staat is dat ‘het volk’ met hele andere dingen bezig is. De meeste beslissingen worden op Europees niveau genomen. Wie dus voor bewustwording gaat, moet dit probleem dichter bij de mensen neerleggen. De waarschuwing van Aanslag op de vrijheid komt echter niet over, tenzij je een extreem volhardende en onvermoeibare lezer bent.