Liefde en hoop tussen Marseille en Istanbul

In Ayse Kulins De laatste trein naar Istanbul heet Kent Nâzim Kender en speelt hij een cruciale rol in het leven van Selva en haar echtgenoot. Selva is de dochter van een Osmaanse pasja en is getrouwd met de Joodse apotheker Rafael. Selva’s familie accepteert haar relatie met een Jood niet en in verzet tegen hun vooroordelen vertrekt het echtpaar naar het moderner en liberaler Frankrijk. Wanneer de oorlog uitbreekt en Selva en Rafael naar het in Vichy-Frankrijk gelegen Marseille verhuizen, hebben ze aanvankelijk weinig te vrezen. Turkse Joden werden door de Duitsers ontzien in de hoop dat het neutrale Turkije zich niet bij de geallieerden zou aansluiten. Maar de situatie wordt steeds grimmiger en al gauw wordt duidelijk dat ze moeten vluchten, terug naar Istanbul.

Vergeten geschiedenis

Verboden liefde, heldhaftig verzet en een in Europa weinig bekende historische gebeurtenis; Kulin smeedt deze gegevens aaneen in een ongemeen spannend verhaal dat vast nog eens verfilmd zal worden. De snelle tempowisselingen in haar verteltrant en de vlotte dialogen zorgen voor een boek dat eenvoudigweg niet weggelegd kan worden.

Dat is overigens niet alleen de verdienste van Kulin. Nâzim Kenders verhaal is bijna woordelijk overgenomen van Kents eigen getuigenis. Ook de overige Turkse diplomaten in Parijs en Marseille, die niet-Turkse Joden redden door hen te voorzien van Turkse paspoorten, zijn gebaseerd op historische figuren. De laatste trein naar Istanbul boeit dan ook des te meer omdat het een vergeten episode uit de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog voor het voetlicht brengt.

Verboden liefde

De liefdesgeschiedenis van Rafael en Selva, en de familieproblemen van laatstgenoemde steken daar helaas wat magertjes bij af. Door Selva’s perspectief maken we mee wat de consequenties zijn van haar onfortuinlijke liefde voor een Jood; van treiterijen in Istanbul en Ankara tot vervolging in Parijs en Marseille. Toch is het moeilijk sympathie voor haar op te brengen. De van wederzijdse jaloezie doordrenkte relatie met haar zus Sabiha en haar zelfzuchtige interpretatie van de houding van haar ouders ten opzichte van Rafael getuigen van een koppigheid die wel erg vaak tot regelrechte hysterie leidt.

Die kleine ergernis zal de lezer maar voor lief moeten nemen. Ondanks haar hysterie, boeit en ontroert Selva’s overlevingsstrijd en die van zovelen met haar. Met Necdet Kent liep het overigens goed af: nog voor de trein Parijs bereikte, wist hij de Duitsers ervan te overtuigen dat een diplomatieke rel alleen te voorkomen was door hem en zijn medepassagiers op vrije voeten te stellen.