Doldwaas in al z’n ruwheid

Arto Paasilinna is een van de populairste Scandinavische auteurs, met verschillende prijzen, wereldwijde vertalingen, verfilmingen en stripadaptaties tot gevolg. Hij heeft inmiddels meer dan dertig romans op zijn naam staan. In 1972 verscheen zijn literaire (vooralsnog onvertaalde) debuut in thuisland Finland. In het Nederlands verschenen onder andere Haas (1993), De zelfmoordclub (2004) en De zomer van de vrolijke stieren (2009).

Eigen rechter
Jalmari Jyllänketo, agent bij de Finse veiligheidsdienst, wordt naar Lapland gestuurd om verdwijningen op landgoed Peuravuoma te onderzoeken. Hier worden ecologische producten verbouwd, waaronder paddenstoelen in oude mijnschachten. De agent doet zich voor als bio-inspecteur en is bijzonder verheugd over de innemende gastvrijheid van het bedrijf. Wanneer hij erachter komt dat het schorem van de Scandinavische samenleving wordt ontvoerd en in de mijnen aan het werk wordt gezet, helpt Jyllänketo daar maar al te graag aan mee. Een groep motorrijders, de Helse Eendjes, wordt naar de mijnen ontvoerd om ze eens wat normen en waarden bij te brengen.

De dubbelzinnigheid van deze operatie spat van de pagina’s, die de auteur bijzonder maakt door de zorgeloosheid en simpliciteit waarmee hij het gebeuren beschrijft. De Finnen in het verhaal zijn geen denkers, maar doeners die gaandeweg zo nu en dan voor oplossingen zorgen. Ze maken zich niet snel druk. Wat ook weer tegenstrijdig is, omdat ze zich wel heel druk maken om de verloedering van de samenleving. Anders zouden zij het tuig geen lesje hoeven leren met gedwongen arbeid een kilometer onder de grond.

Looney Tunes stijl
Het gemak en pretentieuze idealisme waarmee de personages omspringen met vrijheid, hun sekteachtige groep en de confrontatie met wat er mis is in de wereld zijn alarmerend. Toch zorgt Paasilinna voor een grote glimlach. Zo is het erg amusant dat niet alleen skinheads en satanisten het moeten ontgelden, maar bisschoppen en zakenfiguren niet minder. De gehele situatie en manier van werken op het landgoed is te absurd om er niet hartelijk om te moeten gniffelen.

Ook de personages zijn vermakelijk, met hun nuchtere perspectief, impulsiviteit en onnadenkendheid. Vooral de agent is onderhoudend, doordat hij zo kinderlijk in zijn nopjes is met het dagelijkse ontbijt op bed en de gestreken kleren. Sowieso hebben de personages een jongensachtig doen en laten. Met Paasilinna’s gevatte, beeldende stijl zou het verhaal goed passen tussen de cartoons van Warners Bros. 

Stralend enthousiast
Helse eendjes is een roman met veel vaart waar het enthousiasme vanaf sprankelt. Dat gezegd hebbende, is Paasilinna wel een man van de details. De vele passages over het hoe en wat van de champignonteelt hadden achterwege mogen blijven. Dit doet echter niets af aan het schitterende beeld dat wordt geschapen van de hardwerkende, no-nonsense Finnen. Hetzelfde geldt voor de komische, ruwe stijl van de auteur, die nergens obsceen of vulgair wordt. Integendeel, de nuchtere directheid van Paasilinna’s toon stroomt over van intelligentie. Een fijne, hele fijne roman.