Retrospectieven van filmkunstenaars
Andrey Tarkovsky en Steve McQueen, twee filmmakers van weliswaar een ander kaliber maar toch een gezamenlijke interesse in diepe geestelijke en lijfelijke beweging van mensen. Van allebei is recent een retrospectief in boekvorm verschenen.
Tarkovsky, de legende van de Russische cinema, stierf toen hij 54 jaar was in Parijs. Hij had toen zeven speelfilms gemaakt. Elke film kreeg grote waardering: van De jeugd van Ivan uit 1962 tot zijn laatste film Het Offer uit 1986. Het Russische Staatscomité voor film dacht hier anders over. Zij legden onmogelijke restricties op het filmwerk van de regisseur. Pas na zijn overlijden werd Tarkovsky in eigen land gerehabiliteerd.
Andrey Tarkovsky, Spiegel (film still)
Vervolgd door autoriteiten
De monografie Life and Work is samengesteld door Tarkovsky’s zoon ter nagedachtenis van zijn tachtigste geboortedag. Het retrospectief van het werk distilleert de krachtigste scènes uit lange filmverhalen: iconische beelden zoals het gieten van de bel uit de film Andrei Rublev en het huis in de natuur bij de opening van Solaris. In het fotoboek krijgt de lezer echter meer dan een verstilde versie van de Tarkovski DVD-box die vorig jaar uitkwam. Zoals de titel al aangeeft zijn ook zijn niet-eerder-gepubliceerde polaroids en familiefoto’s te vinden.
In een kleine hoeveelheid autobiografische teksten refereert Tarkovsky aan de rol van zijn moeder in de wording tot regisseur. In een brief aan zijn vader legt hij verder uit hoe hij wordt vervolgd door de Russische autoriteiten. Hij klaagt dat hij van de twintig jaar die hij in de Russische cinema doorbracht zeventien werkloos was. De regisseur reageert met dit beklag op een boze brief van zijn vader die hij ontvangt als hij in 1983, na filmopnames in Toscane, niet meer naar de Sovjet Unie terugkeert. Het is een schaarse selectie die net als de rest van het boek vooral een ode is aan Tarkovsky.
Steve McQueen, Hunger (film still)
Indringend en provocerend
De Britse filmmaker Steve McQueen (1969) gebruikt de tentoonstellingsruimte als belangrijkste medium. De collectie werken in het boek Works vormt de catalogus voor de McQueen tentoonstelling die van maart tot juli in Schaulager Basel te zien is. Het retrospectief van McQueen’s werk is academischer dan het Tarkovsky boek. In Works worden zijn vele korte projecten op een rij gezet. Een toelichting met beeld van de ‘shorts’ zijn de kern van het boek. Op de speelfilms Hunger en Shame wordt uitgebreider ingegaan.
Het lijfelijke aspect van McQueen’s tentoonstellingswerk en films is indringend en provocerend. Hij vervreemdt zijn onderwerpen door een compositie van de projectie in de tentoonstellingsruimte. Zoals in Drumroll (1998) waarbij de kunstenaar camera’s bevestigde aan een rond vat en daarmee door Manhattan rolde. De opnames worden als drieluik geprojecteerd op een soundtrack van het rollende vat. Hierdoor geeft McQueen het publiek de kans de film niet alleen vanuit de dwingende blik van de regisseur te bekijken. In Works is zelfs het werk in de publieke ruimte uit 2012 in Amsterdam terug te vinden. Zo is het gehele oeuvre, van de vroege korte films tot aan het recente werk samengebracht in een veelzijdig boek.
Andrey Tarkovsky, Life & Work – Films, stills, polaroids & writings • Schirmer/Mosel Verlag • 320 pagina’s • 68 euro • ISBN 978-3-8296-0587-8 • 3,5 sterren
Steve McQueen, Works • Kehrer • 250 pagina’s • 44 euro • ISBN 978-86828-308-2 • 4 sterren
