Biografie van een zwervende catastrophe

Slauerhoff, één van de belangrijkste Nederlandse dichters van het interbellum, had op zijn zachtst gezegd een avontuurlijk leven. Als scheeparts kwam hij onder andere in China, Portugal en Zuid-Afrika. Daarnaast was hij zijn hele leven lang op zoek naar een plek waar het klimaat het meest geschikt was voor zijn astma en vestigde zich nergens lang.  Zijn rusteloosheid combineerde slecht met zijn zwakke gezondheid. In plaats van zijn lichaam rust te geven, werkte hij hard. Meestal  op schepen waar de luchtkwaliteit belabberd was. Doodzieke periodes en een vroege dood waren het gevolg. Slauerhoff maakte het niet alleen zichzelf moeilijk, maar kon ook bij anderen het bloed onder de nagels vandaan halen. Een zwervende catastrophe, werd Slauerhoff genoemd door tijdgenoten.

Compleet beeld

Wim Hazeu werkte zes jaar aan de reconstructie van het levensverhaal van Jan Slauerhoff. En dat merk je. Het is glashelder dat Hazeu met ziel en zaligheid het leven en de persoon heeft uitgeplozen; zo compleet en gedetailleerd is het beeld dat je als lezer van de dichter krijgt. Om Slauerhoffs levensverhaal te vertellen, gebruikte Hazeu vele bronnen. Brieven van en aan Slauerhoff, interviews met familie, gegevens uit archieven en natuurlijk Slauerhoffs gedichten. Vooral de citaten uit brieven maken dat de dichter tot leven komt. Zijn relaties, literaire visie en zwakke gezondheid; alles beschrijft hij op een open en vaak poëtische wijze. Het is net alsof je iemands WhatsAppgesprekken meeleest en telefoongesprekken beluistert, zo intiem voelt het om hele briefwisselingen door Hazeu gepresenteerd te krijgen. Door het onderwerp zelf zoveel mogelijk aan het woord te laten, leer je hem het beste kennen, moet hij gedacht hebben. En zo voelt het ook.

Hazeu geeft niet alleen een compleet beeld van Slauerhoff als persoon, maar ook van de tijd waarin hij leefde. Dit doet hij door regelmatig te verwijzen naar grote gebeurtenissen of literaire voorvallen die tijdens het leven van de dichter plaatsvonden in Nederland of daarbuiten. Het faillissement van een belangrijke Nederlandse uitgeverij, Kafka die de laatste hand aan Het Proces legde of de dreiging van het fascisme. Ook krijg je een goed beeld van het literaire klimaat tijdens het interbellum. De hele literaire scene van de twintigste eeuw komt voorbij, want deze bestond uit vrienden of vijanden van Slauerhoff. Bekende namen zoals Du Perron, Ter Braak, Vestdijk en Holst veranderen in mensen van vlees en bloed.

Magische terzijdes en intrigerende conclusies

Hazeu voegt ook zijpaden toe die tonen hoe grondig hij onderzoek verrichte naar Slauerhoff en alles wat met hem in verband te brengen is. Zo bevat de biografie een omschrijving van een roman die de Belgische schrijver George Simenon in Slauerhoffs sterfjaar publiceerde. De roman beschrijft het leven van een scheepsarts die sterk de gestalte van Slauerhoff oproept. ‘De kans, hoe klein ook, is aanwezig dat Simenon verhalen over Slauerhoff heeft gehoord van bijvoorbeeld de schrijver Hellens. ’t Is niet meer dan een gedachte, een terzijde tussen haakjes,’ eindigt Hazeu de alinea. Juist deze intrigerende verbanden geven nog meer kleur aan het beeld dat je als lezer krijgt van Slauerhoff en de tijd waarin hij en zijn collega-schrijvers leefden. Ook blijft de biografie niet beschrijvend, maar verbindt Hazeu mooie conclusies aan Slauerhoffs beslissingen en brieven. ‘Slauerhoffs reactie op zijn ziekte was niet rusten maar haasten’, schrijft Hazeu. ‘Alsof hij aanvoelde dat hij niet lang de tijd had.’

Gedichten en biografie

Naast stukken uit brieven bevat de biografie ook veel citaten uit Slauerhoffs gedichten. Schrijft Hazeu over Slauerhoffs verblijf op Vlieland of over één van zijn verliefdheden, dan volgt er een gedicht over deze plaats of vrouw. Het effect hiervan is dat de sterk autobiografische gedichten meer betekenis krijgen. Je ziet wat de aanleiding vormde voor een gedicht en hoe mooi Slauerhoff zijn visie en gevoelens in een gedicht weet te vatten.

Of je dol bent op Slauerhoffs gedichten of niet, zijn zwervende, omstreden leven blijft achthonderd pagina’s lang boeiend, mede door Hazeu’s rijke schrijfstijl. Door zijn wat formele, bijna ouderwetse en toch poëtische manier van schrijven, gaat Hazeu’s taalgebruik moeiteloos over in de toon van Slauerhoffs brieven. Bovendien staat de biografie bol van interessante details over het rusteloze en tragische leven van één van de belangrijkste Nederlandse dichters.