Boekhouding van de hartelijkheid
In Dwaze liefde staat het achttiende-eeuwse huwelijk centraal. Aan de hand van vier generaties van één familie toont Palmen op knappe wijze aan dat een strategisch huwelijk essentieel was voor het behoud van het familiekapitaal en een goede naam. Door het verhaal over de Van Schoonhovens te ondersteunen met juridische informatie, geeft Palmen bovendien inzicht in de politieke procesvorming van het ancien régime.
Het huwelijk van de regentenzoon Pieter van Schoonhoven (1741-1783) met Johanna Maria Cordelois (1745-1792) was een verschrikking. Al meteen de dag na de huwelijksvoltrekking deelde Pieter zijn vrouw mee ‘dat hij groot berouw had wegens het aangaan van het zelve huwelijk en wel te wensen, dat het zelve te herroepen was voor al wat hij in de wereld had’. Hij zou alles doen ‘wat in zijn macht lag om haar te tormenteren’ en deelde zijn vrouw mee apart te gaan slapen en ‘nimmermeer met haar’.
Huwelijksideaal
Hoe valt deze golf van frustraties bij de kersverse echtgenoot te verklaren? Het antwoord hierop is gelegen in het vroegmoderne huwelijksideaal, zoals Eric Palmen op boeiende wijze aantoont. Trouwen gebeurde niet op basis van ‘dwaze liefde’, maar op basis van een weloverwogen, strategische keuze. Pieter trouwde met Johanna, omdat zij van gegoede afkomst was. Hun huwelijk was gearrangeerd door Pieters tante, die zo de eer van de familie in stand wilde houden en Pieters kansen op een plaats in het stadsbestuur wilde vergroten. De jongen kon echter niet leven met tantes rationele partnerkeuze en gleed af naar een zwervend bestaan. Steeds vaker bezocht hij ‘herbergen, kroegen en drinkwinkels’ en zo maakte hij alsnog de familienaam te schande.
De huwelijksperikelen van Pieter geven een prachtig inkijkje in een steenrijke regentenfamilie uit de vroegmoderne tijd. Aan de hand van de vier generaties Van Schoonhoven beschrijft Palmen systematisch hoe het huwelijk verknoopt was met de goede naam en het opgebouwde kapitaal van de familie. Wilde men dat allebei in stand houden dan was een strategisch gekozen huwelijkspartner een vereiste. Tegelijkertijd lijken kinderen het in de loop van de achttiende eeuw steeds moeilijker te krijgen om zich naar hun vaders wil te schikken.
Politieke processen
Palmens onderzoek begint bij Timon van Schoonhoven, die in de zeventiende eeuw vanuit Frankrijk naar Rotterdam komt . Daar bouwt hij een familiekapitaal op en verwerft hij zich een plek in de vroedschap. Zijn zoon Pieter senior erft dat kapitaal en treedt op voorspraak van zijn zwager eveneens toe tot de vroedschap. Bij de kleinzonen van Pieter gaat het echter fout. Niet alleen de ‘gesjeesde’ Pieter junior maakt een potje van zijn huwelijk, ook zijn broer Adriaan doet dat. Hij gaat er vandoor met de dienstmeid. Beide zonen jagen het familiekapitaal er doorheen en – wat nog erger is – zij halen de goede familienaam door het slijk. Ze weigeren zich te schikken in de rationele huwelijkskeuze en volgen hun hart, zij het op twee heel verschillende manieren.
De op- en ondergang van de machtige Van Schoonhovens is daarmee een schitterende casus voor een verhaal over ‘dwaze liefde’. Toch is deze titel ook enigszins misleidend, omdat het boek uiteindelijk over veel meer gaat dan alleen het huwelijk. In een goed gedocumenteerd onderzoek geeft Palmen inzicht in de politieke procesvorming van het ancien régime, waarbij vriendschapsrelaties in de eerste plaats maatschappelijke belangen dienden. Alleen door die relaties kon men zich uiteindelijk een invloedrijke functie met aanzien verwerven. Palmen beschrijft deze vriendschappen treffend als de ‘boekhouding van de hartelijkheid’ en ondersteunt zijn betoog meermalen met – soms wat ingewikkelde – juridische gegevens.
Passie en frustraties
Toch wordt zijn boek nooit saai, omdat de strubbelingen van de Van Schoonhovens centraal blijven staan. Daarmee weet Palmen een breed publiek aan te spreken. Hij laat knap zien dat echte liefde, of juist het ontbreken ervan, het vroegmoderne huwelijksideaal danig in de weg kon zitten. Want hoewel de liefde op papier een zaak van het hoofd was, doemt uit de archieven een beeld op van passie en frustraties, en daarmee van het hart.
