Festen

Succesvol zakenman Helge Klingenfeldt-Hansen wordt 60 en geeft een feest voor zijn familie in vrienden in zijn eigen hotel, gelegen op een uitgestrekt landgoed. De zelfmoord van een van zijn dochters enige tijd daarvoor mag de feestvreugde niet drukken. Maar vanaf het moment dat zijn oudste zoon begint te speechen, verandert het feest in een familiedrama zonder weerga.

Protest

Festen is de eerste film die werd gemaakt volgens de principes van de beweging Dogma 95, een initiatief van een aantal Deense regisseurs, voornamelijk Thomas Vinterberg en Lars von Trier. In 1995 schreven zij samen een manifest, met daarin tien strikte regels voor het maken van films. Deze regels moesten ervoor zorgen dat de films die eraan voldeden, zo puur mogelijk werden. Dat betekende onder andere geen speciale belichting, geen meegebrachte rekwisieten en geen muziek, behalve als deze in de scène zelf aanwezig was. Ook moest de camera met de hand worden vastgehouden. De Dogma 95-beweging ontstond als protest tegen dure Hollywoodfilms met gelikte special effects. Vinterberg regisseerde de eerste en bekendste Dogma 95-productie, Festen.

Inmiddels is er van de Dogma 95-beweging weinig over, maar Festen staat nog recht overeind. Een familiedrama leent zich uitstekend voor slechte belichting en vanuit de hand geschoten, digitale videobeelden. Het geeft de kijker het gevoel dat hij naar de verjaardagsvideo van zijn eigen vader aan het kijken is. Ook de stompzinnige dialogen van de figuranten maken Festen levensecht: ‘Dat is geen zalmsoep, het is kreeftsoep’. ‘Heerlijke tomatensoep.’ ‘Nee, het is kreeftsoep.’

Plaatsvervangende schaamte

In Festen zorgt de soberheid die het Dogma 95-manifest afdwingt, ervoor dat alle aandacht uitgaat naar de hoofdpersonages. Er is geen tekortkoming die niet wordt uitgetekend: de agressiviteit van de jongste zoon, de schijnheiligheid van de moeder des huizes, de onzekerheid van de dochter en het racistische gedrag van het hele gezelschap. Naarmate het drama zich ontwikkelt en iedere feestganger onder invloed raakt van alcohol, loopt het familiefeest helemaal uit de hand. Situaties zijn af en toe zo pijnlijk dat plaatsvervangende schaamte zich opdringt. Festen verbeeldt hoe lelijk de mens kan zijn.

Legendarisch is de scène waarin Christian, de oudste zoon van patriarch Helge, opstaat om voor het eerst te speechen over het seksueel misbruik van zijn vader. De terloopse wijze waarop hij vertelt over de verkrachting is niet alleen confronterend voor de kijker, maar ook voor de toehoorders in de film. Dat kreeg regisseur Vinterberg voor elkaar door niet alle acteurs een volledig script te geven. Wat acteur Ulrich Thomsen, die Christian vertolkt, precies ging zeggen na het tikken tegen zijn glas, was onbekend. Het ongemakkelijke moment dat volgt, wordt door Vinterberg messcherp in beeld gebracht. Festen werd overladen met prijzen, waaronder de juryprijs van het Cannes Film Festival. Vinterberg, die zelf een kleine rol in de film heeft als taxichauffeur, maakte met Dogma nummer 1 zijn eerste en vooralsnog laatste meesterwerk.