Tolstoj zonder focus

The Last Station vertelt het verhaal van de laatste dagen van de wereldberoemde Russische schrijver Leo Tolstoj, die onder andere de klassiekers Oorlog en vrede en Anna Karenina schreef. Minder bekend is dat hij een beweging van christelijke anarchisten en pacifisten leidde. Naarmate hij ouder werd, kreeg Tolstoj een afkeer van zijn eigen rijkdom en van de adel in het algemeen. Ondanks het feit dat hij een rijke graaf was, wilde hij in eenvoud leven. Hij trok boerenkleding aan en stichtte scholen voor de kinderen van arme boeren.

De Tolstojaanse beweging komt pas echt van de grond als zijn goede vriend en bewonderaar Vladimir Chertkov de leiding neemt. Er ontstaat een complete commune rond de schrijver. Binnen de beweging heeft Tolstoj eerder de rol van een halfgod, dan die van een religieus leider. Het eerste treffen met zijn nieuwe secretaris Valentin Bulgakov, de jonge verteller van de film, heeft dan ook veel weg van de ontmoeting van een popster met zijn groupie.

Liefdesdrama
Hoe radicaler de idealen van Tolstoj worden, hoe meer hij en zijn vrouw Sofia uit elkaar groeien. Zij begrijpt er niets van dat hij de bedienden wil ontslaan, wil leven als een arme boer, en afstand wil doen van zijn auteursrecht ten behoeve van de armen. Zij geeft Chertkov overal de schuld van en wordt steeds wanhopiger en belachelijker in haar pogingen haar man bij zich te houden. 

The Last Station is een liefdesdrama over een man en een vrouw die zielsveel van elkaar houden, elkaar door en door kennen, maar niet meer samen kunnen leven omdat ze anders naar de wereld zijn gaan kijken. Dit drama wordt, vooral door het gedegen spel van Helen Mirren als de vrouw van Tolstoj, aanvankelijk goed neergezet. Vervolgens wordt het echter zo breed uitgemeten dat het gaat irriteren. De boodschap van de film ligt er te dik bovenop: liefde alleen is niet genoeg om een huwelijk in stand te houden. Overigens wordt deze boodschap aan het einde van de film weer op zoete wijze ontkracht.

Geen charme

Een slechte keuze is de casting van Paul Giamatti als Chertkov. Als aartsvijand van gravin Sofia doet hij het niet onaardig, maar als de nieuwe muze van Tolstoj is de uitwerking van zijn karakter compleet mislukt. Uit de handelingen van Tolstoj blijkt dat hij Chertkov buitengewoon waardeert. Hij hangt een foto van zijn vriend aan de muur in plaats van die van zijn vrouw. En uiteindelijk verlaat hij Sofia zelfs om het pad dat Chertkov voor hem heeft uitgestippeld te volgen. Uit de film blijkt dat Tolstoj niet volkomen rechtlijnig was in het naleven van zijn eigen filosofie. Dus moet hij toch vooral enorm gecharmeerd zijn geweest van Chertkov, door wie hij zich als een blinde liet leiden. Dat is in deze film echter onbegrijpelijk, omdat Paul Giamatti er niet in slaagt zijn karakter de uitstraling van een charismatisch leider te geven. Hierdoor lijkt Tolstoj eerder gestoord dan geïnspireerd.

De film van regisseur Michael Hoffman is te lang en heeft te weinig focus. De zijlijn over de ontluikende liefde tussen maagd Valentin Bulgakov en een opvallend geëmancipeerde blonde schone is te veel uitgewerkt om op de achtergrond te blijven, maar krijgt weer te weinig aandacht om echt uit de verf te komen. Daardoor slaat The Last Station ook als film over een jongeman die volwassen wordt de plank mis.

2010 is het Tolstoj-jaar. Maar zelfs met die wetenschap dringt de vraag zich op waarom deze film gemaakt moest worden.