Vicieuze cirkel

Op het Mexicaanse platteland ploeteren ouders en kinderen zij aan zij. Maar ondanks de kapotte schoentjes, vieze gezichtjes en kromme ruggetjes weet Polgovsky een genuanceerd beeld te geven van een schrijnende situatie. Tijdens het filmen van zijn documentaire Tropico de Cancer uit 2004 werd de nog jonge filmmaker geconfronteerd met de zware leefomstandigheden van met name kinderen, die het platteland van Mexico bewonen en bewerken. Hij filmde verschillende families op diverse locaties in het land. Dit vertelt hij in het interview op de dvd van Los Herederos, wat zoiets betekent als ‘de erfgenamen’. Ondanks het feit dat er in zijn documentaire weinig gesproken wordt, zegt Polgovsky zelf weinig dat niet aan de film zelf te onttrekken valt. Die beelden zijn veelzeggend: deze film doet een beroep op het observatievermogen van de kijker, maar je hoeft niet hard te zoeken naar betekenis. Die zit al in de shots zelf, bijvoorbeeld van groezelige kleintjes die zich, gehurkt tussen de enorme wielen van een vrachtwagen, tegoed doen aan de net door hun broertjes en zusjes geplukte tomaten. Ze eten alsof hun leven ervan afhangt.

Zielig?

Maar dit is niks vergeleken bij een klein jongetje dat loopt te zeulen met een soort zelfgemaakt juk, met aan weerszijden twee grote flessen water. Zijn piepkleine sandaaltjes zakken weg in de modder en als hij uiteindelijk valt, kan hij zelf niet overeind komen. Of een ander jongetje dat in de brandende zon planten kapt met een mes dat groter is dan zijn eigen arm, terwijl een derde elders geconcentreerd een figuurtje uit een stuk hout snijdt. Als het even misgaat en hij in zijn vinger snijdt, geeft hij geen krimp. Even later zit er plakband op zijn vinger en bloed op het mes, dat hij afveegt aan zijn broek. Niet veel later volgt er een shot van speelgoed. Wordt hier toch nog gespeeld? Misschien toch niet. Een nog onaf speeltje wordt geschilderd door een kind: de hoeveelheid verraadt dat deze voor de verkoop zijn. Dit klinkt natuurlijk verschrikkelijk zielig, maar zoals Polgovsky in het interview ook benadrukt, is er hier niet direct sprake van exploitatie door de ouders. Natuurlijk hebben de kinderen weinig andere opties, maar ze willen ook graag hun steentje bijdragen. Ze zijn niet alleen heel erg flink, maar er lijkt zo nu en dan ook een zekere vorm van trots en waardigheid in hun ogen te lezen te zijn. Ze dwingen medelijden af, maar ook bewondering.

Generaties

De veelzeggendheid van de beelden wordt verder versterkt door de montage, die de verschillende locaties en families verbindt. Die laat de overeenkomsten tussen deze in armoede levende mensen zien en maakt patronen inzichtelijk. Ook zijn er korte sequenties waarin bijvoorbeeld gezichten van dochters, moeders en oma’s worden afgewisseld. Naarmate de film vordert wordt de boodschap duidelijk: deze families bevinden zich in een vicieuze cirkel. De sleutelfiguur van deze film lijkt het stokoude vrouwtje dat tergend langzaam, de ene hand verkrampt om een stok, de andere continu iets anders vastgrijpend, naar het kippenhok schuifelt. Polgovsky toont vooral haar magere, door de zon verweerde onderarmpjes, terwijl ze met veel moeite het gammele kippenhok openmaakt om eieren te pakken. Haar griezelig kromme rug doet vermoeden dat ook zij ooit op haar knieën groene pepers heeft geplukt, of zeven kilo zware tonnen sperzieboontjes op haar schouders heeft getorst toen ze nog in de groei was. Maar net toen de film het onder zijn eigen gewicht dreigde begeven keren die jonge herdertjes in de bergen weer terug. Na een koprol in het gras en voordat ze elkaar speels afranselden met hun eigen shirts als wapen, merken zij dat kleine stukje regenboog op dat je ook kijker al was opgevallen. Daar was zij dan toch: de jeugd! En was die er niet ook in die baldadig in de lucht gegooide fles, of de kleine handafdruk in het maïsmeel? In het interview zegt Polgovsky, die deze beelden zelf vastlegde, niet de illusie te hebben dat zijn film de structurele problemen van deze kinderen kan oplossen. Maar hij hoopt wel dat er een klein verschil gemaakt kan worden. Misschien is het nog niet te laat. Aan de kinderen zal het niet liggen.